“Het christelijk geloof vangt in wat de aandacht niet waard gevonden wordt signalen op van een verborgen en ongekende schoonheid, goedheid en waarheid en wendt zich daarnaartoe”,
aldus theoloog en hoogleraar Erik Borgman in zijn kersverse boek Alle dingen nieuw, p.11-12. Er valt genoeg te zeggen en geestelijk te smullen over wat hij beschrijft waar het gaat om het christendom. Zou ik in bovenstaand citaat “christelijk geloof” kunnen vervangen door het woord “kunst”, dan had het voor mij net zo evident geweest: kunst vangt signalen op van schoonheid, goedheid en waarheid die (nog) verborgen en ongekend zijn.
Ongevraagd (I) – Armando
Even verder op in het boek citeert Borgman de in 2018 overleden kunstenaar Armando:
Ooit eens een topdirigent zien dansen als een 90jarige vrouw die opeens denkt aan haar twintiger jaren? Dit fascinerende beeld kwam langs op YouTube met de Masterclass-sessies met het Amsterdamse Concertgebouworkest vorige week.
Deze Masterclass is voor jonge dirigenten die het vak verder ontdekken te samen met een door de wol geverfde collega. Zoals ik doe met jonge beginnende predikanten voor wie ik mentor mag zijn. Heel verrijkend om te doen en voor beide ‘partijen’ leerzaam.
Hieronder vind je een YouTube-video met in de blauwe polo senior-dirigent Iván Fischer die Katharina Wincor bijstaat. Op de bok ligt de partituur van de Symfonie Nr.4, gecomponeerd door Gustav Mahler.
Katharina Wincor krijgt les van Ivan Fischer tijdens de 4e Symfonie van Mahler
Als je het fragment start, dan hoor je muziek uit het 3e, langzame deel van de symfonie. De slome dansmuziek wordt gevolgd door wat snellere. En die weer door een nóg snellere. Voor mij was deze muziek uit de 4e tot het moment dat ik deze masterclass zag, niet heel bekend en ook wat saai. Mijn hart wordt vooral geraakt door zijn 2e, 5e, 6e en 7e symfonie. De 4e dus het minst.
Okay, even naar het fragment: start de video boven in het venster. Wat gebeurt er? De jonge dirigent dirigeert de muziek. Klinkt goed! Dan onderbreekt Fischer de sessie als de hoorns de hoge noot spelen. Hij probeert de muziek visueler te maken en daarmee nóg boeiender. Want, inderdaad, de muziek van Mahler is rijk, beeldend, diep reiken, hoog tastend. Fischer helpt de dirigent, helpt mij als luisteraar om te zien. Wat voor karakter heeft deze muziek? Wat hoor je dan?
Fischer kruipt in de huid van een 90jarige. De muziek laat een langzame dans horen met de korte nootjes in de contrabassen. Dan denkt de oude vrouw aan haar tijd als 20jarige, zoals Fischer vertelt. De muziek gaat sneller en meer open. Je hoort het orkest duidelijker en enthousiaster spelen.
Het gaat nog sneller. Er komt energie vrij. Ik zie de dirigent helemaal opgaan in de klanken. Hij geeft letterlijk de muziek vleugels. Wauw. De muziek gaat ook bij mij leven. Dan komt de stevige tonenreeks van de hoorns (motief uit Die Meistersinger van Nürnberg van Richard Wagner, voor de fijnproever).
Ik heb gefascineerd verder gekeken en met grote aandacht geluisterd. Ineens ging de muziek in mij leven. Sindsdien heb ik de 4e symfonie diverse keren beluisterd. Met als favoriet het derde deel, met daarin de 90jarige vrouw die gaat dansen als een 20jarige.
Zo kan klassieke muziek ineens veelzeggend worden. Daar hoef je geen 90jarige voor te zijn.
Robert-Jan van Amstel, 30 juni 2020
LUISTERTIP: op Spotify en andere streamingdiensten zijn ongelooflijk veel CD-opnames te vinden van de 4e symfonie. Waar ik zelf erg van geniet is de uitvoering door Vladimir Jurowski:
Hieronder Iván Fischer die iets vertelt over de 4e symfonie van Mahler:
Op YouTube zijn vele uitvoeringen van de Vierte Symphonie in G-Dur van Mahler te vinden, waaronder een veelzeggende gedirigeerd door Valery Gergiev:
In de wijk Montmartre in Parijs is bij een park een bijzondere muur te vinden. Het parkje zelf is niet zo’n toeristentrekker, de muur van 40 vierkante meter des te meer. Op de muur staan de woorden “Ik hou van jou” te lezen in 250 verschillende talen. In 2000 heeft de kunstenaar Frédéric Baron zijn kunstwerk onthuld en sindsdien is het dus een topper voor de toeristen. Al Insta-end en Facebookend worden de selfies gedeeld.
De “Ik hou van jou”-muur (foto via Wikipedia)
Regelmatig is het dringen voor de muur, want met name toeristen maken graag een selfie voor hun achterban, Lees verder Ik hou van jou→
Bas van Zuijlekom, predikant van de SGA-kerk en ik, predikant van de PKN-gemeente, hebben van de week een eerste dominee-vlog gemaakt in de Alexanderkerk in Rotterdam. We hadden eerder al met elkaar overlegd om elkaar te bemoedigen, met elkaar te bidden en om ons te laten inspireren door het kleurrijke glas-in-beton-raam van de kerk, gemaakt door Johan Verheij in de jaren 60 van de vorige eeuw.
Juist in deze tijd van de corona-crisis en de anderhalvemeter-samenleving willen we verbinding maken met elkaar en met onze beide gemeenten die we dienen als predikanten.
We presenteren vandaag dus onze eerste dominees-vlog. Het is hier en daar nog wat onwennig en nieuw. Tegelijk zijn we beiden enthousiast en vinden we het leuk om te doen; het smaakt(e) ons naar meer. Hopelijk jullie ook. We mediteren bij het mooie en kleurrijke glas-in-beton over de weg en over vogel, daarbij bidden we voor ‘urbi et orbi’ en tot slot geven Bas en ik de zegen van St. Patrick mee.
Ik zou zeggen, kijk en geniet van deze dominee(s)-vlog. Reacties kun je kwijt op het YouTube-kanaal van de Alexanderkerk, klik hier, en van de SGA-gemeente, klik hier. Abonneer je op onze kanalen, dan blijf je op de hoogte.
Alvast goede Pinksterdagen gewenst. ds Robert-Jan van Amstel, 27 mei 2020
Filmpje is gemaakt door Sander Nieuwehuijse, 25 mei 2020
Rapmuziek heeft voor mij de bijsmaak van vrouwonvriendelijkheid, verheerlijking van geweld en bevordering van verdovende middelen. Is het niet via de teksten te horen, dan kunnen de videoclips die dergelijke rapnummers vergezellen, vol zitten met visueel geweld. Mens- en wereldvisie doen nihilistisch aan en het narcistische zelfbeeld van de rapper is ruim gevuld. Over smaak valt niet te twisten, ik weet het. Alles over één kam scheren zou dit genre te kort doen. Want in de rapscene zijn echt wel wat pareltjes te vinden.
Vrolijke christenen
Het rapduo De Rechtstaat (persfoto via hun website)
Graag introduceer ik een christelijk duo van rappers: De Rechtstaat. Deze vrolijke jongens, Michaël Gabriël (27) en Chesron Sminia (22), hebben een gevleugeld geloof en staan met beide benen op de grond. Ze hebben in 2016 hun debuutalbum “Zorg dat je rechtstaat” uitgebracht.
Met gevatte humor, culturele bagage, grondige Bijbelkennis en aanstekelijke overtuiging brengen zij hun eerbetoon aan God en Jezus Christus. Zij willen graag christenen, of ze jong of oud zijn, aan het denken zetten over het christelijk geloof.
Over muziek schrijven blijft altijd iets lastigs hebben. Waar de een helemaal tot tranen geroerd wordt door bijvoorbeeld muziek van Olivier Messiaen op een groot fors Cavallé-Colle orgel (kom ik zo op), blijft de ander een onaangeroerd ijskonijn. Muziek is vluchtig en tijdelijk. Wanneer ik Spotify op pauze zet en daarmee de speeltijd, dan rest frequentieloze stilte.
Landschap
Tegelijk is muziek sterker dan tijdigheid én de pauzeknop van de streamingdienst. Muziek trekt sporen in mijn geestelijk landschap. In dat landschap van noten en tonen zie ik monumenten: muziek waar ik dol op ben. Ik druk op een interne knop en ergens in mijn hoofd ‘klinkt’ muziek. Weleens geprobeerd muziek in je brein aan te wijzen? Zeker de in mijn brein geëtste muziek is al braille te volgen.
Er zijn in het landschap ook kleine stukjes muziek, een frase, een akkoord, een kort refrein, het intro van een popsong. Het menselijk hoofd is een fenomenale muziekrecorder. Duizenden uren muziek die actief of passief toegankelijk zijn. Wellicht herken je dat. Ik ben zelf geboren in de jaren 70 van de vorige eeuw. De jaren 80 en 90 waren muzikaal vormende jaren in mijn puberteit en studietijd. De jaren 20 van deze eeuw zijn bijna in beeld. Ik hoef maar een deuntje te horen uit een jaren 80-playlist en hop, herinneringen en bepaalde gevoelens zijn instant beschikbaar.
Messiaen
Olivier Messiaen (foto via Wikipedia)
En toch, over muziek schrijven als leek doe ik graag. Ik heb door het lezen van kranten, boeken en tijdschriften en berichten in Facebookgroepen en Twitter en andere kanalen nieuwe muziek ontdekt. Of juist in levenden lijve ontmoet ik iemand die vol enthousiasme praat over een muziekstuk van een componist of een muziekgroep die voor mij volstrekt onbekend is.
Ieder jaar komt de discussie weleens voorbij: wie herdenken we nou tijdens dodenherdenking op 4 mei? Zijn het de doden die door het nazistische geweld in de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen, zoals de zes miljoen joden en daarbij talloze zigeuners, homoseksuelen en gehandicapten? Of zijn het alle “slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en oorlogssituaties en vredesmissies nadien” zoals ik kan lezen op de website van Nationaal Comité 4 en 5 mei?
Ingekleurde filmpjes
Discussie of niet, als Dodenherdenking dichterbij komt en de reclamespotjes op Tv en radio spreken over het herdenken en onze vrijheid, dan ben ik er meer mee bezig. Ik lees er wat over. Onlangs heb ik het boek “De tatoeëerder van Auschwitz” (Heather Morris) gelezen. Een bijzonder heftig relaas van iemand die in Auschwitz de taak had om de nummers op de armen van de gevangenen te tatoeëren. Ik kijk op YouTube en Netflix documentaires over de oorlogstijd. Steeds meer filmpjes worden ingekleurd zodat het effect van kijken nog sterker wordt. Onder andere heb ik een ingekleurd en op high definition niveau gebracht filmpje gezien dat daags na de bevrijding van concentratiekamp Dachau is gemaakt door de Amerikaanse bevrijders. Waarschuwing: als je kijkt, Lees verder Dodenherdenking 4 Mei en de Krokus→
Voor het eerst naar het Concertgebouw – live muziek!
Concertgebouw Amsterdam (foto via www.residentieorkest.nl)
Mijn leraar Duits Edward Crebas die ik al noemde in deel 1 opperde in september 1991, het begin van mijn VWO-eindexamenjaar, om met een paar zesdeklassers naar het Concertgebouw te gaan. Voor het eerst in mijn leven naar hét muziekhuis in Amsterdam, nou dat leek me wel wat. We zaten op het rechterpodium (voor de kijkers links). Arnold Oestman was dirigent. De ouverture “Jessonda” van Louis Spohr werd gespeeld door het Radio Kamerorkest. Melvyn Tan speelde een wat wulps pianoconcert van Weber. Hoofdgerecht van dit Zaterdagmatinee-concert was Beethovens 8e Symfonie. De dirigent heupwiegde Lees verder Mijn liefde voor muziek (deel 2)→
Liefde voor muziek is mij met de paplepel ingegoten. In het gezin waar ik ben opgegroeid was er altijd muziek thuis. Popmuziek en klassieke muziek vulde de woonkamer; top40-riedels; Feike Asma en Klaas Jan Mulder met hun orgelkunsten, klassieke toppers uit de wereldliteratuur, dansmuziek, easy listening zoals muziekarrangeur James Last en saxofonist André Moss met zijn oerbekende Ellauit mijn geboortejaar 1973.
Muziek in je brein
Ik verbaas me er nog steeds over hoeveel muziek gehoord en ‘ongehoord’ in de hersenen kan worden opgeslagen. Complete deuntjes en liedjes waar zelfs het moment van de eerste kippenvel opgeslagen is. Al die (niet-)bewust beluisterde muziek heeft invloed op brein en muzieksmaak. Ga maar bij jezelf na Lees verder Mijn liefde voor muziek – deel 1→
Het uitzicht is sinds de decembermaand van vorig jaar wordt bij de kerk in ons dorp Zunderdorp flink veranderd. De muur van de begraafplaats wordt verstevigd. Parkeerplaatsen aangelegd. Het vermolmde zithoekje bij de consistorie van de kerk en de oude struiken zijn verwijderd. De grond is opgehoogd, klaar voor een grasveld. Een stevige betonkleurige stenen rand eromheen.
Gedicht van Jaap Zijlstra
De dorpsraad heeft op voorspraak van dorpsgenoot Floor van Dusseldorp een tekst op die rand laten zetten van dominee-dichter Jaap Zijlstra (1933-2015). Jarenlang heeft ds. Zijlstra erediensten geleid in de kerk van Zunderdorp. Na zijn overlijden is hij begraven in een domineesgraf in de graftuin achter de kerk.
Uitzicht
De wolken varen boven,
de schepen beneden mij.
Ik sta en zij bewegen –
zij blijven en ik ga voorbij.
The Kik gaf een akoestisch optreden in houtzaagmolen “de Ster” in Utrecht. (via wikimedia)
De muziek van de Nederlandse nederbietel-band The Kik ligt al langer wat te kriebelen in mijn oor. Eerder in “De Wereld draait door” (DWDD) was The Kik huisband. En wat voor één. De hertalingen van bekende popsongs die te horen waren tijdens het populaire Tv-programma, was één van de trekkers om deze band wat meer te gaan volgen.
Maestro
Sinds het droogkomische en ietwat clowneske optreden van de zanger van de band, Dave van Raven, tijdens het goed bekeken Tv-programma Maestro ben ik om. Meer en meer heb ik me in de muziek van The Kik verdiept. Wat maakt The Kik plezier-energieke, down-to-earth, oorstrelende en pakkende muziek. Onlangs heb ik via Spotify het laatste album beluisterd “The Kik Hertaalt!”. Wat een heerlijkheid – goede tunes met dito hertalingen.
Winters zijn al lang niet meer zo koud
Eén nummer schiet er bovenuit wat betreft de feestmaand december: het nummer “December”. De melancholie in de muziek doet mij veel. De treffende tekst die het hart van een 40plusser zoals het mijne, raakt en waarschijnlijk ook wel het jouwe. Een feestje van herkenning, zoals zanger Dave aan vroeger denkt: Lees verder December – The Kik→
“Is die kerk nou nog niet klaar?”, zo klonk het bijna als een verzuchting. Ik had verteld van mijn vakantieplannen om onder andere de Sagrada Familia in het Spaanse Barcelona te bezoeken. Deze kerk is een bouwproject, eerder een schepping van bovenmenselijk formaat, zo’n 135 jaar geleden begonnen door de geniale architect en kunstenaar Emanuel Gaudí. Inderdaad is het gebouw niet gereed. Data van wanneer de kathedraal echt klaar zou kunnen zijn variëren van 2026 tot 2032.
Sagrada Familia – Wat woont God mooi
Binnen in de Sagrada Familia doet de symmetrische schoonheid van de kerk pijn aan de ogen (foto: R.J. van Amstel)
Over de Sagrada Familia is veel te vertellen. Elk stukje steen straalt symboliek. De kerk ademt van binnen absolute schoonheid uit. De symmetrie en de indeling van de ruimte zijn strak gedaan en vol van rust en ontspanning. Mijn ziel vol dagelijkse onrust heeft balans te zoeken. “Wat woont God mooi”, zo was mijn eerste ervaring toen ik de kerk binnenging. Wiskundig is de kathedraal een plaatje. Decoratief een feest voor het oog. Genadig richting het hart. Verrukkelijk voor de ziel, want God voelt echt nabij.
Het contrast tussen binnen- en buitenkant van de kerk lijkt nogal schril. Terwijl binnen een feest het daglicht wordt opgevangen en gedeeld door glas-in-lood, versieringen en kunstwerken, Lees verder Er even tussenuit bij de Sagrada Familia→
Mijn schoonvader vertelde eind vorig jaar over een meezingconcert van het Groot Omroepkoor uit Hilversum. Samen met hem heb ik, als stemsoort bas, meegedaan. Eerst een oefendag om vertrouwd te raken met de muziek. De spannendste dag is het concert zelf, 11 februari jongstleden. Dat ik meedeed, heeft twee redenen.
Reden 1: Zingen is heerlijk
Zingen vind ik heerlijk. En: zingen is gezond. Of je nou een nachtegaal bent, een lijster, een kraai of een mus: dat maakt niet uit. Zingen geeft energie en een stoot positieve hormonen in de bloedbaan. Zingen in groepsverband blijkt trouwens nóg gezonder te zijn. Luisteren naar anderen in je stemsectie vergt aandacht. De eigen hersenen hebben zich te concentreren. De juiste wijs houden is belangrijk. De spieren in mijn bovenlijf voelen na een uurtje zingen hetzelfde als na een stevige sportieve work-out van 15 minuten.
Musici tijdens de repetitie (tekening: Sylvia Schlijer via Twitter)
Wat me ook opvalt: een goede dirigent zorgt voor humor en een kwinkslag. Al lerende en lachende wordt een diepere laag in mezelf aangeboord. Met al dat zingen wordt me weer eens duidelijk, dat een Bijbel zonder liederen en Psalmen veel minder leven in zich zou hebben. De Bijbel staat vol Lees verder Opgewekt zingen (Meezingconcert 2017)→
Blik uit het raam van een barak in concentratiekamp Dachau (foto: R.J. van Amstel)
Soms kun je dat hebben: overrompelende kunst. Een muziekstuk, een liedje op de radio, een schilderij, een tekening, een ruimte, een beeldhouwwerk, een foto – je wordt werkelijk in de houdgreep genomen door het kunstwerk. Het laat je niet meer los en kerft zich in het behang van je ziel. Zoiets gebeurde mij vorig jaar tijdens een vakantie in Zuid-Duitsland. Ik heb onder andere het concentratiekamp Dachau vlakbij München bezocht. In de Tweede Wereldoorlog hebben daar vele joden een gruwelijke dood gevonden.
Het lopen door het hek met daarboven de woorden “Arbeit macht frei” doet wat met me. Op het immens grote binnenplein zie ik rechts grote gebouwen waar Lees verder Overrompelend (Pasen in Dachau)→
“Deze al gezien?”, zo kreeg ik via WhatsApp onderstaande foto te zien:
Hipsterkerststal (www.modernnativity.com)
Een Amerikaans bedrijf, dat via www.modernnativity.com is te vinden, wilde het imago van de traditionele kerststal flink onder handen nemen. Een totaalvertaling naar 2016 dus. Niet langer de scenerie die je van oma kent. Nee, echt fris. Dus we zien Jozef in spijkerhemd en Maria in zwarte leren broek bij de kribbe een selfie nemen. De drie hip geklede wijzen uit het oosten staan Lees verder Hipsterkerststal→
“Zonde dat het einde van de film moet klinken met een vloek.”
“Moet dat nou, zo’n film met al die seks, in de kerk?”
“Ik snap niet dat dit wordt vertoond in een huis van God.”
“Ik wilde eigenlijk weglopen tijdens de pauze, want ik geneerde me voor wat ik zag.”
Het was de zevende keer dat ik een film liet zien in de kerk van Zunderdorp waar ik dominee ben. De film “Le tout nouveau testament” van Jaco van Dormael uit 2015 kreeg vooral bovenstaande reacties vanuit het gemêleerde publiek van wel- en niet-gelovig, rand-, niet- of betrokken-kerkelijken. Dat had ik nog niet eerder meegemaakt.
Voorzijde van het nieuwe boek van ds. Jaap Zijlstra
Van de in december 2015 overleden dichter-dominee Jaap Zijlstra is een nieuw boek (florilegium) verschenen: “De taal der liefde. Gedichten en gebeden”. (uitgeverij Kok Kampen, 2016) Uit een aantal eerder verschenen bundels van ds. Zijlstra is een keuze gemaakt door Leendert Torn en een broer van Jaap, Wim Zijlstra.
Een prachtige collectie is het geworden. De stem van Jaap, zijn geloof in God en zijn liefdevolle kijk op het leven ademen door de woorden heen. Ik zou zeggen, dat je met dit boekje een echte Jaap in handen hebt.
De componist Sergei Prokofjev staat deze dagen centraal tijdens het Gergievfestival in Rotterdam. Gisteravond was de aftrap met filmmuziek uit Eisensteins rolprenten Alexander Nevski en Ivan de Verschrikkelijke. Eerst een inleiding gehoord door een veel “Ehhh”-zeggende Ruslandspecialist. Enigszins voorbereid ging ik met goede vriend Ton de Grote Zaal van De Doelen in. Het heeft wat om zo’n zaal binnen te gaan waar verwachting, verlangen en zin groeien bij het binnendruppelen van hoorders. Dat heb ik ook weleens bij het begin van een kerkdienst: verwachting van wat komen gaat.
Schrijven over een poplied dat op mij zo’n indruk achterlaat… hoe doe ik dat?
Muziek heeft eerst het menselijk oor nodig voor zij zich überhaupt laat beschrijven.
Daarom: begin eerst met luisteren… klik op onderstaand venster van het YouTube Music-venster:
Een zachte eerste toets op een piano.
Antony and the Johnsons (2016) Foto via website fitopasion.com
Dan die wat trillende, lichte, dunne stem van de zanger:
“Ik hoop dat er iemand is die voor mij wil zorgen,
wanneer ik doodga
zal ik gaan?”
Een tweede verlangen van hoop klinkt:
“Ik hoop dat er iemand is die mijn hart wil bevrijden
aardig om te omhelzen
wanneer ik moe ben”
Dichter-dominee Jaap Zijlstra is thuisgekomen bij God. Een leven begonnen in 1933 vindt nu toegang in de hemelse gewesten. Op Facebook heb ik een paar woorden n.a.v. zijn overlijden geschreven. Als je naar beneden scrollt, kun je het rouwbericht van de familie lezen.
Verder heb ik een paar geluidsopnamen via Soundcloud beschikbaar gesteld waar Jaap Zijlstra spreekt in kerkdiensten bij DmB en in Zunderdorp.
Je vindt een link naar de preek die ik uitgesproken heb tijdens de uitvaartdienst.
De dienst waar we Jaap Zijlstra herdenken is terug te vinden op Kerkdienstgemist.nl of via YouTube.
![[ iBelieve ]](https://amstel4.nl/wp-content/uploads/2018/11/cropped-Dame-met-blauwe-ogen-luke-braswell-272573-unsplash-DETAIL.jpg)
Deze Masterclass is voor jonge dirigenten die het vak verder ontdekken te samen met een door de wol geverfde collega. Zoals ik doe met jonge beginnende predikanten voor wie ik mentor mag zijn. Heel verrijkend om te doen en voor beide ‘partijen’ leerzaam.
