Stille Zaterdag, de dag na kruisdood en graflegging van Jezus op Goede Vrijdag, is in de praktijk van alledag verre van stil, althans in mijn dagelijks leven. Naast alle voorbereidingen voor de kerkdiensten in de Veertigdagentijd uitlopend op het Paasfeest, is deze dag gevuld met het doen van het huishouden, de weekendboodschappen, het sporten van de kinderen op voet- en korfbalveld en sociaal verkeer. Stil is het dus vaak niet. Zeker, ik heb mij verschillende keren voorgenomen om de zaterdag als stil te beleven. De pogingen bleven in dat stadium pover steken.
Jezus geeft zélf de geest
Toch zou ik mij meer willen scherpen in de stilte van die toch bijzondere zaterdag. Welke stilte zou ik dan voor ogen kunnen hebben? Het eerste dat in mij opkomt is de rust van een begraafplaats, de dodenakker waar de lichamen verblijven in afwachting van “de opstanding van de doden op de laatste dag” (Johannes 11, vers 24). Is met diezelfde verwachting Jezus Christus begraven, nadat Hij van het kruis is gehaald? Wat moeten de mensen gevoeld en gedacht hebben? De Heer heeft eerder gezegd: “Ik ben de opstanding en het leven”. Wie dus in Hem gelooft, zal nooit sterven (Johannes 11, vers 26). Nu geeft Hij zélf de geest. Met groot verdriet als teken van berouw gaan de meeste mensen naar huis. Een paar vrouwen (!) blijven achter in de stilte (Lucas 23, vers 48 en 49).
Dan volgt een opvallend detail in de lijdensgeschiedenis van Jezus is. In de vier evangeliën wordt nadrukkelijk verteld over Josef van Arimatea die het dode lichaam van Jezus in linnen doeken wikkelt. In de schilderkunst is het aantal kunstwerken met alleen hem en Jezus veel lager dan die waar we ook vrouwen erbij zijn afgebeeld. Kijk ik wat nauwkeuriger dan gaat het meestal om twee vrouwen: Maria, de moeder van Jezus en Maria van Magdala.
Een prachtig voorbeeld van zo’n schilderij is van de Vlaamse kunstenaar Rogier van der Weyden (1399/1400 – 1464), getiteld “Pieta” uit 1441. Het kunstwerk hangt in een museum in Brussel. Josef heeft van Pilatus toestemming gekregen om het lichaam van Jezus te begraven in het graf dat hij voor zichzelf bestemd heeft (Matteüs 27, vers 60), We zien hem wat door de knieën gezeten en houdt in zijn rechterhand het bovenlichaam vast, zijn linker ondersteunt het hoofd van Maria, de moeder van Jezus.
Zij zit aan de voet van het kruis en heeft haar linkerarm over de buik van Jezus heen gelegd. Met haar rechterhand ondersteunt zij het hoofd van haar Zoon. Bij zijn onderbenen zien we een doodskop als verwijzing naar de sterfelijkheid van de mens.
Maria van Magdala
Maria van Magdala herkennen we aan het loshangende haar waarmee zij Jezus eerder de voeten heeft gedroogd. Naast haar zien we het witte kruikje waarmee zij Jezus heeft gezalfd. Waar de druppels op Jezus’ hoofd rood zijn, zien we bij Josef en de beide Maria’s dat zij heldere tranen in de wat toegesloten ogen hebben; zij zijn diep bedroefd. De grootste taan is die van de moeder van Jezus waarvan één op het gezicht van Jezus terecht is gekomen.
Vesperbild
Waarlijk, een tafereel om stil van te worden, intiem en kunstig aan het doek toevertrouwd door Van der Weyden. En toch klopt het niet: want de moeder van Jezus wordt niet genoemd in de vier evangeliën bij de kruisafname en de wikkeling van het lichaam in doeken. De schilder staat in een de toen opkomende traditie die wortels heeft in de 13e eeuw van onze jaartelling in het Duitse Thüringen en Spanje. Men maakte doen zogenoemde ‘Vesperbilder’ in een vorm van een houten beeldje met daarop een zittende Maria die haar overleden Zoon op schoot heeft. Deze Vesperbilder hadden een plek bij de mensen thuis in het kader van devotie.
Verlies van een kind
Het overbekende beeld van de moeder Gods die haar pasgeboren kind Jezus op schoot heeft, was al langer wijdverbreid. De vrome gelovige kon zo focussen op het nieuwe leven uit de schoot van Maria. Met een Vesperbild of een Pieta komt de nadruk te liggen op het ondergane lijden en de gruwelijke dood van de Zoon van Maria. Want de vraag leefde toen ook al: wat maakt een moeder door bij de aanblik van haar dode kind? Dat is één van de meest heftige ervaringen die een mens kan hebben: het verlies van een kind.
Wat doet de dood van Jezus met jou?
In het kader van de oefening van de mens in vroomheid en dus in het besef van afhankelijkheid van en gehechtheid aan God speelt dit mee in het zien van een Pieta zoals het schilderij van Van der Weyden, wat jou raakt wanneer de dode Heer Jezus in de schoot van jouw ziel ligt.
Tussen dood en herrijzenis in speelt de stilte van de zaterdag een cruciale rol: ben ik mij ervan bewust wat, te midden van het dagelijkse, gewone leven, de dood van Christus voor mij als christen betekent?
Robert-Jan van Amstel, Goede Vrijdag 7 april 2023
(bovenstaande tekst is opgenomen in het blad Confessioneel-Credo uitgave 6 april 2023, jg.,135 nr.7)
Ontdek meer van [ iBelieve ]
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.