Zwijgt God in alle talen of is Hij de stem achter jou?

Zware stem

Als 10-jarig jochie zag ik de film The Ten Commandments van Cecil B. DeMille uit 1956 in de theaterzaal van het dorp waar ik toen woonde. De regisseur brengt op spectaculaire wijze de bevrijding van het volk van Israël uit Egypte in beeld. Eén van de hoofdrolspelers in de film is, als ik het zo mag zeggen, God. Niet echt zichtbaar, zeker niet zwijgend, juist hoorbaar.
Filmmaker DeMille koos voor een donkere en zware stem. Die klonk op volle kracht in de zaal waarbij ik mijn stoel zachtjes voelde vibreren. Als ik de Bijbel lees waar God spreekt, dan heb ik meestal de neiging om die stem uit de film te horen.

Een voorbeeld uit de film waar God Mozes roept en Zichzelf voorstelt aan hem (zie voor de Bijbeltekst: Exodus 3, klik hier)

Zwijgen van God – onleefbaar

Hoe de stem van God nou echt klinkt? Mensen die schrijven over het horen van de Gods stem vertellen eigenlijk nooit hóe die stem dan ‘klinkt’. Wel wat de stem allemaal oproept en de mens een zet geeft in geloof en leven. In het pastoraat kom ik als dominee in aanraking met mensen die het zwijgen van God haast onleefbaar vinden. Geen antwoord op hun gebed met een bevestiging in de trant van “Ik heb je gehoord”. En wat te denken van de stilte van het huis na het verlies van een partner: “Zelfs God lijkt het huis uit te zijn.”

Of wat te denken van de wereldproblematiek en de moeite die er is dat God niet spreekt laat staan ingrijpt. Want Hij kán het wel, heel goed zelfs zoals in Genesis 1 waar God spreekt: “Er zij licht” en er is licht. De oerafgrond, de oersoep vol tohuwabohu (Hebreeuws voor “chaos en willekeur”; zie ook hier.) verkleurt per direct. Zo kan uiteindelijk de mens voet aan de grond krijgen en de levensadem in de neus. Als wij naar Zijn beeld en gelijkenis zijn geschapen en o.a. een stem hebben, dan moet God die toch ook hebben?

De stem achter jou

Is God gestopt met praten sinds Johannes op Patmos de pen heeft neergelegd? Is na het boek Openbaring helemaal niets meer vernomen van de sprekende en visioenen schilderende God? Is Hij juist volop bezig met communiceren alleen staat onze interne antenne verkeerd afgestemd en horen we alleen wat we wíllen horen?

Of, en dat trekt vooral mijn aandacht in het kader van het pastoraal bezoekwerk in de kerk: hebben we juist te getuigen van een zwijgende God? In het Bijbelboek Jesaja spreekt God over zichzelf als “de stem achter jou” (Jesaja 30, vers 21) Ik vind dat spannend: kan de stem van God vertolkt zijn én worden door de vele generaties voor ons die op eigen wijze de Heilige Schrift hebben uitgelegd en voorgeleefd?

Beroep op God

Dat God zwijgt is niet typisch iets na-bijbels of kenmerkend voor het nu. Ook in de Schrift lezen we erover. Een sterk voorbeeld komen we tegen bij de profeet Habakuk. Hij verwoordt zijn aanvechting en zijn twijfels in de vraag waarom God zwijgt (Habakuk 1, vers 13 NBV). De Chaldeeër (de Babyloniër) is gekomen om het volk Israël te overrompelen (vers 12). Het geweld van de veroveraar is excessief: de boosdoener verslindt de ander (vs.13). De profeet doet een hartstochtelijk beroep op God om het tomeloze geweld te stoppen. Het zwijgen van God is, modern gezegd, killing voor Habakuk. Dat baart onrust en vragen.

Habakuk

Dat God niets van zich laat horen is voor de profeet geen hindernis om contact te zoeken met Hem. Habakuk, de handenwringer in het Hebreeuws, bidt tot God. In Habakuk 2, vers 1 lezen we in de vertaling van de Naardense Bijbel:

Op mijn wachttoren ga ik staan,
ik posteer mij op een wal,-
en ik spied
om te zien wat hij in mij zal spreken
en wat hij zal teruggeven op mijn aanklacht.

Reclamebord

Prachtig beeld van het gebed: Habakuk gaat spioneren in zichzelf om te zien (!) wat God in hem zal spreken. Habakuk benoemt dus geen expliciet orgaan zoals het oor, wel iets om te kunnen waarnemen waar en wat God in deze mens zal spreken.

Dan gebeurt het ineens, vers 2:

De Ene antwoordt mij en zegt:
schrijf op wat je aanschouwt
en zet het duidelijk op de platen,-
opdat wie daarin leest kan doorrennen.

Het spieden in zichzelf brengt Habakuk in beweging. Zo brengt Gods Woord iets nieuws voor de mens. Zo spreekt Hij het leven open. Habakuk schrijft op platen wat hij horend ziet of kijkend beluistert. De boodschap moet kort en bondig zijn, want de mensen rennen de platen voorbij. Ze vluchten voor het geweld van de Babyloniërs.

Ik associeer met de (reclame)borden die langs snel- en N-wegen te vinden zijn. De snelheid van de auto beperkt de beschikbare leestijd voor de bestuurder. Een korte, bondige en duidelijk leesbare tekst is essentieel. Ik denk dat Habakuk een primeur te pakken heeft: het eerste ‘reclame’-bord uit de geschiedenis is het idee van God zelf.

God doorbreekt zijn zwijgen

Op de platen staat geschreven: “wie onoprecht is, kwijnt weg; de rechtvaardige zal leven door zijn trouw.” (Habakuk 2, vers 4) Of om het in eigen woorden te zeggen: “Valsheid sloopt. Trouw bouwt.” Daarmee legt Habakuk precies de vinger op de zere plek waarom de ellende en de chaos zo indringend zijn.
De Chaldeeër zorgt bij wijze van spreken voor een nieuwe tohoewabohoe. In plaats van licht te roepen, laat God een eenvoudig bord langs te weg zetten. Zo doorbreekt God zijn zwijgen en spreekt ook tot de mensen die doorrennen en, naar onze tijd vertaald, doorrijden.

Op de schouders van vorige generaties

God spreekt – hoe het stemgeluid heeft geklonken, daar zegt Habakuk niets over. Was het een stem zoals ik als 10jarige die hoorde in de Mozesfilm van DeMille? Een gevoel? Eerder was het de stem achter hem om de beeldspraak van Jesaja te memoreren. Want ook Habakuk staat op de schouders van vorige generaties zoals jij en ik ook staan. Hij kent de verhalen van God die opkomt voor zijn volk door bergen en rivieren in beroering te brengen, zie Habakuk 3, vers 6 en 8. Hij vertrouwt erop dat God zal redden, zie Habakuk 3, vers 13 en 18 (NBV21).

Hij weet dat God trouw blijft aan wat Hij de mens belooft heeft. In vers 3 lezen we dat “het visioen wacht tot zijn tijd gekomen is […] wacht maar, het komt zeker, het zal niet uitblijven” (NBV). God laat niet los wat Hij ooit begonnen is.

Vele talen

God lijkt misschien te zwijgen. Zo kan je ervaring zijn in het alledaagse (geloofs)leven. Habakuk leert mij dat Hij spreekt in vele talen: die van de mens, van het hart, van het reclamebord, van de hoop, van de emotie, van de beeldspraak, van feit en geloof. De profeet Sefanja zegt zelfs: “… God zal vol blijdschap zijn, verheugd over jou, in zijn liefde zal hij zwijgen, in zijn vreugde zal hij over je jubelen” (3, vers 17 NBV21). Lees er niet over heen: “in zijn liefde zal hij zwijgen”.

Zelfs in het zwijgen spreekt God die de liefde zelf is.

Robert-Jan van Amstel
(bovenstaande tekst is eerder verschenen in het blad Confessioneel Credo,  uitgave 16 september2021, nr.16 jr.2021; uitgegeven door de Confessionele Beweging.)

Gespreksvragen ter bezinning en verdieping:

1. Heeft u ervaring met het horen van Gods stem? Zo ja, wat gebeurde er toen en wat hoorde u dan? Zo nee, wat zou u verwachten als God spreekt?
2. Wat vindt u van de beeldspraak van Habakuk waar het gebed is als het spieden in je zelf waar God kan spreken?
3. De ervaring van de zwijgende God komt in het pastorale bezoekwerk zeker voor. Hoe reageer je daarop als predikant/kerkelijk werker/ouderling/bezoeker?
4. “Zelfs in het zwijgen spreekt God” – kunt u bij uzelf nagaan bij de ervaring van de zwijgende God dat Hij toch kan/wil spreken? En zou u die ervaring delen met degene bij wie u op pastoraal bezoek bent?
5. De “stem achter jou” als beeldspraak voor de generaties die ons zijn voorgegaan, kan helpen om God zelf te horen. Wat is voor u het meest sprekend in die generaties van gelovigen?