“Het is nep!”, zo zei ik tegen het publiek tijdens de kerstavonddienst in de kerk. Er werd aandachtig gekeken naar een plaatje pontificaal op de voorzijde van de orde van dienst.
Maria en Jozef hebben hun blik gericht op het pasgeboren Kind. De kaarsjes branden. Het licht geeft een teer en rustig karakter aan het geheel. Het schilderij heb ik de naam “Volop in het Licht” gegeven. Inderdaad is de titel door mij bedacht, want het plaatje is geproduceerd door een computer vanuit een beschrijving van hoe ik het wil hebben, de zogenoemde prompt: “Jozef en Maria met het pasgeboren kind in een kribbe in de stijl van Caravaggio”.
Een paar seconden later prijkt op mijn computerscherm het plaatjesgemaakt door AI, artificial intelligence ofwel: kunstmatige intelligentie. Wat preciezer voor de fijnproevers: de prompt voerde ik in bij Image Creator (Designer en DALL-E 3) dat deel uitmaakt van Microsofts OpenAI, klik hier om het zelf te proberen.
Wat is AI?
Wat AI nu precies is, heeft het Europees Parlement (EP) als volgt omschreven: “AI is de mogelijkheid van een machine om mensachtige vaardigheden te vertonen – zoals redeneren, leren, plannen en creativiteit.” Sinds de jaren 50 van de vorige eeuw hebben computers steeds meer rekenkracht en capaciteit gekregen om langzamer zelfdenkend te worden: door middel van software kunnen ze gedrag aanpassen, acties analyseren en autonoom werken, aldus het EP.
Nu is AI ‘gewoon’ thuis beschikbaar via een app of de webbrowser en laat ik het een schilderij à la Caravaggio maken. Ga je het plaatje goed beschouwen, dan valt al snel op dat de vingers aan de rechterhand van Maria niet kloppen; vingers zijn tot nu toe een zwakke plek voor visuele AI. Dat viel de meeste kerkgangers op. Toen ik verklapte dat het plaatje nep was, steeg het geroezemoes in de kerkzaal. De meesten dachten, dat het een schilderij was van een paar eeuwen geleden. Religieuze kunst uit een computer – kan dat wel?
Bedrieglijk echt
Ik vind AI een fascinerend verschijnsel. Een computer leert via het scannen van o.a. ettelijke honderden miljoenen plaatjes, schilderijen, illustraties, tekeningen, wetenschappelijke (kunst)kennis. De AI-software kan dan een plaatje als “Volop in het Licht” maken. Bedrieglijk echt. Vooralsnog is de computer afhankelijk van de menselijke creativiteit en genialiteit. Hoelang zal het duren voordat een machine werkend met bits en bytes iets eigens en oorspronkelijks kan maken in de vorm van een kunstwerk?
Mijn keuze om een AI-plaatje af te drukken heeft een ludiek karakter. Toch zet dit en de reactie van de kerkgangers mij aan het denken. Is werk gemaakt door kunstenaars als Caravaggio of Dürer met religieuze thema’s zoals de geboorte of de kruisiging of de opstanding van Jezus Christus die volop in de kunstschatten van de mensheid is te vinden, van hetzelfde statuur als kunst door kunstmatige intelligentie? Als er geen voorganger is, kan de leesouderling via AI een kyriegebed, een preek over een Bijbeltekst en voorbeden laten maken. Is dat hetzelfde als teksten gemaakt door een voorganger? Zo dringt AI ook in de kerk door via een plaatje op de orde van dienst of een leespreek – ik vind dat kerk en christen daarmee aan de gang hebben te gaan.
AI-kunstenaar Ross Boone
Mijn insteek is vooralsnog positief: christelijke verbeeldings- en zeggingskracht zoals die door kunstenaars door de eeuwen heen op allerlei manieren is te ervaren, kan ook door AI worden bewerkstelligd. Zo ben ik via internet de Amerikaanse kunstenaar Ross Boone op het spoor gekomen die de Bijbel op serieuze en respectvolle manier door middel van AI gemaakte kunst tot leven brengt. Daarmee groeit zijn spirituele verbeelding, aldus Boone. AI-kunst kan onze verbeeldingskracht verrijken en iets laten zien voorbij de menselijke horizon.
Visio divina
Ross Boone gebruikt de term “visio divina” te vertalen als “goddelijk zien”. Visio divina is een vorm van bespiegeling en reflectie, kijken naar plaatjes, afbeeldingen en beelden die verder gaat dan de eerste indrukken die je hebt. Door het dieper kijken kun je verrast en aangeraakt worden, zelfs veranderd door wat God jóu laat zien.
Deze Amerikaanse kunstenaar leest eerst aandachtig een Bijbeltekst en laat de woorden van God goed binnenkomen. Met wat hij heeft ervaren maakt hij een prompt voor AI. De computer maakt er een plaatje van. Op de website van Boone zijn de resultaten te vinden variërend van oogstrelend tot lelijk. Da’s een kwestie van smaak.
Voorlopige conclusie wat mij betreft: ook via serieuze AI-kunst kan God ons bereiken en wij Hem.
Robert-Jan van Amstel, 31 januari 2024
(bovenstaande tekst is gepubliceerd in het blad Confessioneel Credo, uitgave nr. 2 2024; een uitgave van de Confessionele Beweging binnen de Protestantse Kerk in Nederland.
Plaatje in de header: prompt “Kindje Jezus in de kribbe met zingende mensen” (gemaakt door Images Creator van BingAI in dec. 2023). Hier het volledige plaatje:
Hier nog een paar andere plaatjes gemaakt door Image Creator van Bing AI met dezelfde prompt: “Jozef en Maria met het pasgeboren kind in een kribbe in de stijl van Caravaggio”:
Dit delen:
Ontdek meer van [ iBelieve ]
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.
Natuurlijk doet AI zijn intrede, dat is niet tegen te houden. Ik vraag mij alleen af waar de eigen creativiteit van een mens blijft. Als je beelden en teksten laat maken door AI wordt jouw eigen creativiteit niet beproefd… Maar goed, dat is mijn mening. Als kunstenaar is het juist de kunst om uit een leeg papier iets te maken dat uit jou komt, je zijn. Maar het gegeven AI zoals jij schetst, wordt inderdaad een gegeven.
Dank je wel Lily voor je reactie. ik deel je vraag waar de menselijke creativiteit blijft. Gelukkig heeft de mens allerlei manieren om tot creativiteit te komen.
Ik ben van nature wat conservatief in dit soort dingen. Dus dan weet je waar dit vandaan komt. Ik heb wel een paar vragen bij het gebruik van AI:
1 AI blijkt enorm veel energie te kosten. Wegen de kosten van dit energiegebruik op tegen het resultaat wat je bereikt?
2 AI maakt gebruik van de creativiteit van andere mensen. Ook van onze tijdgenoten die hun kunstwerken op het internet hebben geplaatst. Die worden voor hun creativiteit niet meer betaald, ook worden hun namen niet genoemd. Dus wordt er vaak inbreuk gemaakt op het copyright, en op hun bron van inkomsten.
3 Wanneer je het over God hebt is het voor mij de vraag: krijg je hiermee een beter beeld van God, of van iets anders? Wie zegt mij dat de door AI gecreëerde afbeeldingen ons werkelijk in verbinding brengen met de levende God? Natuurlijk is dat bij mensen niet anders. Maar toch.
4 Door wie en wat word ik in deze afbeeldingen beïnvloed? Ik vind het toch wel fijn om een beetje te weten wie iets schrijft of schildert. Vertrouw ik die persoon, of juist niet? Nu is het geen persoon meer die iets maakt, maar een machine. Wat maakt dan dat ik deze machine vertrouw om mij in contact te brengen met God?
5 Ook machines en algoritmen zijn niet gevrijwaard van vooroordelen. Welke vooroordelen zitten in een dergelijk plaatje?
Beste Pieter, dank je wel voor je uitgebreide reactie. Inderdaad is AI een all-in-energieverbruiker. Sommige techbedrijven zijn wel bezig met verduurzaming.
Niet alleen plaatjes, ook teksten worden zomaar gebruikt. Eens met je punt hoe is het zit met auteursrechten.
Goede vraag stel je wat betreft de ontmoeting met de levende God en AI. De beelden van AI zijn erg clean op een bepaalde manier, het echte schilderwerk met de ruwe randjes van de verf en de penseel in de mensenhand brengt mij meer authentieke ervaring.
Hoe de algoritmes werken in AI is voor mij een raadsel, soms ben ik zeer verrast soms zit het tegen het randje.