Door de ogen van Judas kijken naar Jezus Christus

Taaadadaaaa, tááádadaaaa, táádadádatadadaadadaaa – zo zit de meest bekende muziek van de rockopera Jesus Christ Superstar (1970) in mijn hoofd. De muziek van veel bejubeld componist Andrew Lloyd Webber is onmiskenbaar in het collectieve geheugen gegrift.

Of wat te denken van het wet wonderschone lied “I don’t know how to love Him”, gezongen door Maria van Magdala, is recept voor kippenvel en ontroering. Toch heeft mij dit werk niet zo kunnen boeien. Tót het moment dat ik hoor dat in Nederland een nieuwe productie zal komen in de regie van Ivo van Hove. Jeangu Macrooy die eerder heeft meegedaan met het Eurovisie Songfestival speelt en zingt de rol van Jezus. De belangstelling vanuit de kerk die ik dien in Putten is zodanig dat we met een flinke groep het theater bezoeken.

Broeierige sfeer

Aldus ga ik me alsnog verdiepen in de materie. Is het mijn leeftijd of levenservaring of iets anders… ik word nu overweldigd door wat via mijn oren naar binnen komt aan muziek en tekst.

De rockopera volgt in grote lijnen de Bijbelse evangelisten vanaf het moment dat Jezus op weg is naar Jeruzalem en daar feestelijk wordt onthaald (Palmzondag) tot en met Zijn kruisiging op Golgotha en Zijn dood (Goede Vrijdag). De dichterlijke vrijheid die de Amerikaanse tekstschrijver Tim Rice neemt om nog meer spanning, emotie en betrokkenheid van het publiek te vergroten, werkt verdiepend.

De ouverture als een potpourri van Leitmotiven begint met een laaggelegen bodem aan muziek en een scherpe gitaar die spanning oproepen. Meteen word je als luisteraar in de broeierige sfeer getroffen. Het muziekmotief verwijst naar de hogepriester Kajaphas, priesters en schriftgeleerden die het plan hebben om Jezus te doden.

Judas

Hoewel de titel suggereert dat Jezus de hoofdrol speelt, is het Judas Iskariot die een flink deel van het verhaal vult. Daarmee noem ik een eerste onderscheid tussen wat de vier evangelisten schrijven en wat in Jesus Christ Superstar wordt verteld. Door zijn ogen en door wat hij deelt met het publiek, zien we een figuur die in een spagaat zit: enerzijds zijn loyaliteit jegens Jezus die hij hoog heeft en anderzijds zijn zorgen dat het misgaat met de Jezusbeweging die hardhandig zal worden aangepakt door de Romeinen. Jezus moet gestopt worden, zo luidt zijn conclusie.

Als de rockopera vordert zien we een omslag in Judas: de verrader van Jezus voor een zak met geld krijgt spijt en wil alles terugdraaien. Uiteindelijk sterft hij aan een boom nadat hij de woorden van Maria van Magdala heeft gezongen: “I don’t know how to love Him” – wat een dramaturgische vondst!

Maria Magdalena

Een tweede onderscheid in vergelijking met de Bijbelse bronnen: niet alleen Judas de verrader kan delen in zijn gedachten en gevoelens, ook Maria Magdalena krijgt een grote plek. Bijvoorbeeld: het moment dat Maria van Magdala het huis binnenkomt van Simon (Marcus 14,vers 3 e.v.) en de olie giet over Zijn hoofd, zingt zij dat Jezus heeft te relaxen en dat alles goed komt. De liefde die zij voor Jezus voelt én de onzekerheid hoe zij naar zichzelf kijkt, krijgt verderop in de rockopera in een prachtig en ontroerend lied een plek: “Ik weet niet hoe ik Hem moet lief hebben”. Ze zingt over de grote betekenis van Jezus in haar leven.

Simon de Zeloot

Een derde die ik graag wil noemen is de plek van Simon de Zeloot (de IJveraar). Hij is één van de twaalf apostelen die genoemd wordt, zie Lucas 6, vers 15. Hij speelt geen actieve rol in de evangeliën. In deze rockopera krijgt Simon de Zeloot een stoer lied te zingen waarin hij zich verzet tegen de Romeinse overheersing. Jezus wordt door hem én door een grote enthousiaste mensen opgezweept om in te grijpen, zo zal Jezus glorieus en machtig worden.

Jezus antwoordt dat noch Simon noch de Romeinen noch de priesters en de schriftgeleerden, niemand begrijpt wat macht is, wat glorie is. De macht die Jezus tentoon zal spreiden is die van dienen en geen revolte.

Eerst reinigt Hij de tempel: het huis van God moet een huis van gebed zijn en geen rovershol. Op heel hoge toon wordt dat gezongen, zo intens, zo hard, door merg en been. De twijfel slaat toe bij Jezus.

Tijdens het Laatste Avondmaal deelt Hij in brood en wijn. Hij laat merken of de weg die Hij gaat nog zin heeft: “Tien minuten na Mijn dood is iedereen Mij vergeten”. In Getsémane waar Jezus in gebed is, vraagt Hij God op een zinnenstrelende melodie deze beker aan Hem te laten voorbijgaan. Want Hij wil het gif niet proeven, Hij wil er niet door verteerd worden. Hij wacht op een antwoord van God. Ook in dit lied schiet Jezus in het hoogste bereik van Zijn stem. Opnieuw door merg en been: “Waarom moet Ik sterven?!”

Koning Herodes

Een vierde is een uitvergroting wat betreft koning Herodes in cabaretesk-cynische muziek en teksten. Jezus is na Zijn arrestatie eerst bij Pilatus geweest. Hij moet bij Herodes komen. De koning verwijst naar allerlei wonderdaden van Jezus, de “superstar”, de “King of the Jews”, terwijl de muziek zo uit de variété-wereld komt. Het cynisme druipt ervan af. “Geef eens brood aan mijn huishouden, want dat kun jij zelfs als je ondersteboven staat” Uiteindelijk wordt Herodes Hem eruit, “je moet met beter komen, boy.”

Judas II

Ik noem u een vijfde onderscheid: nadat Pilatus zijn handen in onschuld heeft gewassen, en voordat Jezus wordt gekruisigd, verschijnt Judas nog een keer op het toneel gedragen door de machtige akkoorden die iedereen kent: taaadadaaaa…  Judas kijkt met ogen van het huidige publiek naar wat er gebeurt op Golgotha: “Jezus Christus Superster – wie bent U? Wat hebt U opgeofferd? Denkt U te zijn wat zij zeggen dat U bent?”

De rockopera verstilt, als Jezus de geest heeft gegeven en wordt begraven in de tuin (Johannes 19, vers 41). Met Wagneriaanse klankkleur sterft de muziek mee met Jezus.

Paasmens

Tot slot een zesde: waar deze rockopera ophoudt met een ademloze Jezus, vertelt de Bijbel verder. Jezus Christus staat op uit die dood. Een schepping herboren. Het Woord van God spreekt weer. Als Paasmens beluister ik deze geweldige rockopera.

Robert-Jan van Amstel, 28 maart 2024 Witte Donderdag tijdens de Stille Week
(bovenstaande tekst is gepubliceerd in het blad Confessioneel-Credo maart 2024 met aanvullingen voor deze blog incl. de filmfragmenten)

In maart 2024 ben ik met een groep gemeenteleden van de Gereformeerde Kerk in Putten naar de Nederlandse productie geweest – een aanrader! Een minimalistische enscenering en visueel aantrekkelijk spel door spelers en zang zorgen voor veel beleving.

(Foto’s gemaakt na het slotakkoord door R.J. Van Amstel)
Foto header: beeldmateriaal beschikbaar via de website van de Nederlandse productie van Jesus Christ Superstar, klik hier.