4e bijeenkomst – januari 2012 verslag

Verslag 4^e bijeenkomst “Post van Paulus”, januari 2012.
Korte introductie op de Galatenbrief: deze brief is niet zozeer gericht aan een bepaalde stad, eerder aan een aantal steden in het gebied Galatië, zo luidt in ieder geval de benaming als Romeinse provincie. Een groot gebied in het huidige Centraal-Turkije (zie kaartje dat ik tijdens de 1^e bijeenkomst heb uitgedeeld). Galatië = land van de Kelten. De gemeentes in Galatië hadden geen synagoges, dus geen joodse gemeenschap. Paulus kwam op hellinistisch grond. We weten niet zoveel van de oorspronkelijk keltische bewoners die in de 3^e eeuw vC uit midden Europa al plunderend richting het toenmalig Klein-Azië (Asia Minor) trekken. Ze worden door de Romeinen aangelijnd en hebben de taak de regio daar te beschermen. Welke goden/geloof/religie de Kelten meenamen, is niet meer te achterhalen.
Paulus heeft reeds tijdens zijn eerste zendingsreis met Barnabas de vooral meer zuidelijk geleden steden en plaatsen bezocht in Galatië. Zie Galaten 4, vanaf vers 12. Hij is zelfs ziek geweest, hij is niet verstoten door de Galaten, dat zegt dus iets over de ontstane band in korte tijd. De relatie is blijkbaar zo sterk, dat de Galaten hun ogen zouden uitrukken om die te geven aan Paulus, Gal.4,15.
Theorieën over Paulus’ aandoening: epilepsie; schele hoofdpijn; rheuma, ischias; depressie; hardhorigheid; malaria; nachtmerries; stotteren; melaatsheid; maar het blijft giswerk. Voor Paulus was ziekte allesbehalve reclame. Als een voetballer met één been. Ziekte was een teken dat de vernieuwende kracht van Christus nog niet helemaal was geworden in een gelovige. Ziekte was een teken dat de oude machten tegen Gods nieuwe macht ingingen.

Of hij toen ook reeds christelijke gemeentes heeft gesticht, weten we niet precies. Hoe het ook zij, wel zijn er chr.gemeentes in Galatië. We hebben reeds gezien hoe Paulus de anders-religieuzen (hellinisten) wist te boeien door de focus van kosmische elementen te richten op Jezus Christus. De apostel sprak over vrijheid. Over rechtvaardiging door het geloof en niet door de wet. Hij sprak over de kruisdood van Jezus en dat spoedig recht zal komen voor de armen en de verdrukten. De Galaten werden gek van vreugde, bij wijze van spreken. Het enthousiasme dat er is in de gemeente is aanstekelijk voor Paulus. Hij komt tijdens zijn tweede (Hand.16,6) en derde zendingsreis (Hand.18) door Galatië. Tijdens de laatstgenoende missiereis is Paulus in Efeze en dan hoort hij dat het goed misgaat bij bepaalde gemeentes in Galatië.
In deze brief aan de Galaten, zoals we die aantreffen in het Nieuwe Testament, reageert Paulus op concrete problemen.

Voor we met de inhoudelijke kant van de brief aan de gang gaan, vervolgen we de ontdekkingstocht met betrekking tot de kosmologie/wereldbeeld van Paulus. Zie het verslag van de 3^e bijeenkomst (december 2011).
De joodse filosoof Philo van Alexandrië, tijdgenoot van Paulus, was de mening toegedaan dat alle mensen gelijk zijn, want allemaal bestaan we uit de 4 elementen. Als je elkaar geweld aan doet, dan vallen de elementen uiteen en is er geen leven mogelijk. Daarbij: als mens ‘leen’ je van de elementen, je moet het allemaal een keer teruggeven. Als mens ben je debiteur van de kosmos.
Alles wordt onder het hemelgewelf bijeengehouden. Niet alles zal verloren gaan. De ziel zal weer terug gaan naar God, joods als Philo dacht. Er is een innige verbondenheid tussen de mens en de wereld om hem heen, wegens de verwantschap in de vier elementen. Saamhorigheid.

GROEPSVRAAG: is er herkenning bij de groep: voel je je verwant, verbonden met de schepping? Herken je er iets van? Of is dat juist anders?

Tegelijk kon dit systeem beperkend/besloten en vernauwend werken, aldus Paulus. Vandaar zijn woordgebruik “onderworpen zijn”. Niet verbonden zijn, maar onderworpen. Belangrijk om dat voor ogen te houden.
Hij maakt nog een verbinding in Galaten 4,8-9 naar de goden aan wie wij onderworpen waren, voordat God bekend was. Grieken en Romeinen zagen de 4 elementen als goden/goddelijke machten: aarde = Demeter (Moeder Aarde) of Kore (dochter van Demeter) of Pluto (de man van Kore, koning van de onderwereld); het water = Poseidon (god van de zee) en lucht = Hera, vuur = Hefaistos. Voor Paulus zijn de elementen geen goden, maar horend tot de gewone natuur. Voor de Grieken en de Romeinen was er een bepaalde oppergod die zich in lagere goden kon manifesteren. Voor de joodse christen Paulus is er één God, deze laat zich kennen aan mensen in Jezus Christus.
Het mooie is wel dat hij God en Jezus als beginpunten/bron ziet van de schepping. Door Jezus wordt duidelijk dat de ordening van de wereld geheel wordt vernieuwd in Jezus. Niet meer langer de onderwerpende elementen, maar onder regering van God.

De volgende keer richten we ons nog op een derde filosoof Plutarchus die onderworpen aan de kosmische elementen gespiegeld ziet in de religieuze wetgeving.

Hoe werkt deze doorbreking van de onderworpenheid, twee stappen:
1. Vanuit de macro-kosmos breekt God in de kosmos/wereld in en wordt (microkosmisch) mens in Christus, ook als samenstelling van de vier elementen, uit de buik van een vrouw / ‘smeltoven’ van het leven.
Dus niet van Boven-af wordt ingegrepen, maar van Onder-op. Christus heeft dus ook deel gekregen aan die chaotische, kosmische krachten. Jezus is geboren uit een vrouw en onderworpen aan de wet (Galaten 4,4). De wet van de kosmos, welteverstaan, niet de thora.

2. De dood van Jezus betekent nieuwe schepping, zie Galaten 6, vers 14-17. Als christen heeft Paulus deel aan de dood van Jezus én met de dood van Jezus Christus is de oude kosmos, waaraan de gehele mensheid was onderworpen, tot een einde gekomen. Aan het kruis is de kosmos/wereld gekruisigd, aan het kruis is een nieuwe schepping ontstaan. De code van de chaotische kosmische krachten is door Jezus Christus gekraakt en zo kon de nieuwe schepping beginnen. De doop als christen symboliseert het sterven van Christus, en dus het sterven van de kosmos.
De redding van de individuele mens kan alleen wanneer de hele kosmos is gered, is veranderd; dat heeft te maken met de totale verwevenheid van mens en kosmos. De oude kosmos is verdwenen en daarmee de (religieus-)kosmische wetgeving ook.
We hebben geen schulden meer bij de kosmos; we leven niet langer meer van geleend materiaal. Onze status als debiteur is voorbij. God heeft ons in Christus gekocht (zie Galaten 4, vers 5) van de elementen en daarmee zijn we vrij!
Houd wel in de gaten dat Paulus heel sterk de verwachting had dat Jezus zou terugkeren voor de apostel zelf zou gaan sterven. Alles zou gebeuren in één generatie. De leerlingen van Paulus (of Paulus zelf op latere leeftijd) geven een wending aan in het paradigma van Paulus, zie bijvoorbeeld de Kolossenzen-brief waar we later mee aan de gang zullen gaan.
We kunnen ons voorstellen, als de oude kosmos heeft afgedaan en de onderworpheid aan de wet daarmee dus ook, daar daarmee diverse religieuze rituelen en gebruiken werden overbodig. Voor Paulus blijven er twee essentieël: de doop en het Avondmaal. De doop is het ritueel waarmee iemand verbonden wordt in de christelijke gemeenschap. En: met de doop wordt de oude mens (de oude kosmos) gekruisigd en met Christus staat de mens weer op. De doop is dus de zichtbare deelname aan de nieuwe schepping.
Het avondmaal is gemeenschap-stichtend, blijvende gemeenschap en delen in de genadegaven van Jezus.
We zien dus in Galaten een duidelijke synthese ontstaan van hellenisme en joods-christelijk geloof. De oude religies (de oude, zwakke goden en de rituelen) zijn voorbij. De christelijke religie is universeel en voor iedereen.

Inhoud van de Galaten-brief: wat zijn de belangrijkste thematieken?

A. Judaïserende christenen (vanuit joodse geloof) komen van elders, tegenstanders van Paulus’ christelijke leer. Tijdens eerdere reizen van Paulus heeft hij samen met andere apostelen in (zuidelijk) Galatië (land van de Kelten) chr. gemeentes gesticht met gemeenteleden met niet-joodse of een andere al dan niet religieuze/heidense achtergrond. Tijdens de derde reis, als Paulus in Efeze verblijft, komt hem ter ore dat judaïzerende christenen (Gal.3,9: een beetje desem maakt het hele deeg zuur; dat is het beeld dat Paulus gebruikt!; dat moest de jood verwijderen tijdens Pesach) in de gestichte gemeentes kwamen vertellen, dat je wél besneden dient te zijn, wil je bij God horen. Het geloof dat Paulus brengt is voor die joodse christenen niet de toegang tot de ware God. Wil je bij zijn Verbond horen, dan dien je jezelf te besnijden. Een zichtbaar teken, dat leek wel wat voor de Galaten. Ook al was de boodschap van Jezus als bevrijdend ervaren, de worsteling bleef dat God onzichtbaar bleef. Een zichtbaar teken dat je bij Hem hoort, leek op deze manier aanlokkelijk.
Echter: dit was in strijd met de afspraken op het apostelconvent in Jeruzalem (Handelingen 15): niet-joodse mensen die christen zijn geworden, hoeven zich niet te houden aan de joodse wet, zoals de besnijdenis.
De joodse wet werd weer door de ‘fractie-Jakobus’ (de judaïzerende christenen; Gal.2,12) op slinkse wijze ten tonele gebracht in Galaten. En dat maakte Paulus op zijn zachtst gezegd des duivels (zie Gal.3,1: “domme Galaten” of “u heeft uw verstand verloren!”) Of kijk hoe Paulus de apostel Petrus een veeg uit de pan geeft: deze Petrus, de rots waarop Jezus zijn kerk wil bouwen, weet van die bevrijding van de wet en eet met heidenen/niet-joden. Maar zodra de zogenoemde Jakobus-fractie verschijnt, eet Petrus alleen nog maar met “de voorstanders van de besnijdenis” (Gal.2,13).
Het is te begrijpen dat Paulus boos wordt, want zo werden de vrije christenen weer ‘gevangen’ genomen in de kosmische kijk op de wereld, ze kwamen weer terug bij het nivo van de lagere/andere goden (Galaten 4,9-10). Mensen konden elkaar de maat nemen, er kon weer concurrentie ontstaan. Christus heeft hen juist daarvan bevrijd!
Zo werd de onderworpenheid weer ingebracht, terwijl Paulus de blijde boodschap bracht, dat die voorgoed voorbij is. De verlossing door Christus van de kwade machten alsoook  bescherming krijgen van God tegen die machten. Dat maakt een mens ontspannen in zijn geloof.

GROEPSVRAAG: is geloof als christen ontspannend voor jou? Zo ja, hoe laat je dat dan blijken in het dagelijks leven? En zo nee, hoe komt dat dan? Heeft dat te maken met prestaties die de moderne samenleving van je vraagt?

Thematiek B “rechtvaardiging door het geloof” bekijken we in februari 2012.

ds RJvA, januari 2012