De zin van het leven

De rij jaaroverzichten lijkt weer langer dan vorig jaar. Er valt mij wel iets op bij alle jaaroverzichten die ik gezien, gelezen en geconsumeerd heb. De vraag naar de zin van dit alles, de zin van het leven wordt in het geheel niet gesteld. Het waarom en waartoe van wat er in de wereld gebeurt, dat heb ik zelf te verzinnen. Wie zei dat ook weer: elk feit is neutraal tot iemand er zelf betekenis aan geeft? Levensbeschouwelijk duiding van jaaroverzichten gebeurt dus nauwelijks. Moet je daarvoor in de kerk zijn dan? Zeker, daarbuiten kan ook trouwens.

Waarom ben je hier?

Deze laatste dagen van 2019 brengen mij in een mijmerende modus. Voor de gein typte ik vanmiddag de woorden “zin van het leven” in op het immer gretige zoekbalkje van Google. Resultaat: zo’n 1,8 miljoen treffers wat betreft het Nederlandstalige deel van het immense internet. Een paar van die resultaten heb ik aangeklikt. De aanvliegroute om deze zinvraag is vaak op deze manier: waarom ben je hier?  Welke ervaringen doe je op in je leven en hoe kijk je daar op terug? Dus blijkbaar spelen resultaten uit een ver, minder ver en recent verleden mee in het antwoord op de zingevingsvraag.

Eigen zin

Heeft u inmiddels een antwoord gevonden op die vraag wat de zin is van het leven? Of is het voor jou een open en/of overbodige vraag of helemaal geen vraag? Zelf vind ik de vraag naar de zin van het leven geen gemakkelijke. Ik merk dat het antwoord meebeweegt op hoe ik in mijn vel zit, wat ik meemaak in mijn werk als dominee in een kerk en mijn eigen biografische hoogte- en dieptepunten. Om de zin van het leven of eigenlijk de zin van mijn leven in te kleden heb ik een referentiepunt nodig. Iets buiten mij waar ik mij zelf aan kan spiegelen.

Geen zin in de Bijbel?

Een belangrijk punt van ordening en grip vind ik in de bijbel. Uit dit oeroude en complexe boek put ik veel van mijn inspiratie om het leven vorm te geven. Googel ik in de Bijbel zelf, dan komt de frase “zin van het leven” nergens voor in van de 66 Bijbelboeken. Niet bij Noach die de zondvloed overleeft met zijn boot vol dieren en zijn gezin. Niet bij Mozes die de tien geboden ontvangt van God. Zelfs Jezus van Nazareth spreekt nergens over de zin van het leven. Zelfs God neemt die woorden ‘de zin van het leven’ niet in de mond.

Zou ik geluk kunnen hebben in de prachtige wijsheidsliteratuur van de Bijbel? Ook daar zie ik veel pogingen om van het leven met alle haaks- en gebrokenheid iets te maken. De wijsheid staat met de voeten in de modder, geraakt als ze is door alle menselijke schoonheid én falen. Echter: wijsheid geeft nauwelijks prijs wat de zin van het leven nou is.

Zin géven

Misschien heb ik de zinsvraag anders te stellen – hoe kan ik zin géven aan het/mijn leven? In de Bijbel is dat gemakkelijker te vinden. Vooral Mozes en de diverse profeten geven een hele lijst aan leefregels. Alsof je heel veel moet en bijna niets mag. Dat is schijn en een conclusie die je alleen kunt trekken als je de Bijbel niet of nauwelijks kent.
Een oude wijze die in de bijbel Prediker wordt genoemd, neemt geen genoegen met die leefregels, als die zó worden gebruikt dat mensen klein worden gehouden. De wijze Prediker zoekt juist het genieten in het leven: eet en drink met vreugde.

Sombermans

Op het eerste gezicht lijkt deze wijze mens een Grumpy Sombermans als je zijn boekje leest. Hij is een soort van helicopterpiloot. Hij neemt me mee en laat het leven van boven bekijken. Prediker de trekt de conclusie: alles is ijdel, ledig, vluchtig. Hij zag dat iedereen, wel of niet gelovig, wel of niet rijk, wel of niet oud of jong, uit de bocht kan vliegen in het leven. Tegelijk is zijn kijk op het leven een prikkeling om het leven op een andere manier te bekijken. Je kunt streven naar levensgeluk. Of je nu wijs bent of niet, rijk of arm, groot of klein, ieder mens is een levenskunstenaar.

De “zin van het leven” blijft een open vraag voor Prediker. Grote vragen stellen leidt alleen maar tot gepieker in je vrije uren, want de rest van de tijd is het zwoegen in je leven. Levenskunst is o.a. zichtbaar in hoe je omgaat met de schepping, met het leven van alledag.

Bewoonbaar

Al staat de frase “zin van het leven” niet zo letterlijk in de Bijbel. De invulling van de zin van het/mijn leven vind ik terug in het eerste Bijbelboek, Genesis. Daar lees ik:

God, de HEER, bracht de mens dus in de tuin van ​Eden, om die te bewerken en erover te waken. (Genesis 2, vers 15)

Dát is het. In mijn eigen woorden: “houd je leefwereld bewoonbaar”. Doe recht en berokken je naaste geen schade, zo zou de wijze mens in de Bijbel kunnen zeggen. Prediker vult het markanter in: geniet van je eten en drinken, zie Prediker 5, vers 17 t/m 19:

17 Het is daarom, zo heb ik ingezien, goed en weldadig voor een mens wanneer hij zich aan eten en drinken te goed doet, en geniet van alles wat hij heeft verworven. Daar zwoegt hij voor onder de zon gedurende het luttel aantal levensdagen dat hij van God gekregen heeft; dat is wat hem is toebedeeld.
18 Wanneer een mens geniet van rijkdom en bezit, wanneer hem dat door God wordt toegestaan als zijn rechtmatig deel en hij zich verheugt in alles wat hij moeizaam heeft verworven, is dat een geschenk van God.
19 Dan piekert hij tenminste niet zo veel over het luttel aantal dagen van zijn leven, maar gaat hij van ganser harte op in de vreugde die God hem toebedeelt.

Vreugde

Eten en drinken ofwel delen in wat je toevalt als geschenk van God en waar je rijk in bent eerder in je hart dan in je portemonnee, is delen in vriendschap, delen in de vreugde met elkaar.  Deze vreugde die voor mij deel uitmaakt van de zin van het leven heeft voor Prediker een begin, een bron in God. God is niet de grote Regelneef. God is de glimlach op het gezicht van een mens, de vreugde in het hart.

Ik vertrouw erop dat de Eeuwige God de punt is achter de zin van het leven.

Goede jaarwisseling gewenst en heil & zegen voor 2020.

Robert-Jan van Amstel, 30 december 2019

Ps. Zoals ieder jaarwisseling luister ik een paar minuten na 00:00u als 1 januari net uit het geboortevet is, de ouvertüre “Tannhäuser” van Richard Wagner. Deze muziek vertolkt voor mij de transitie, de overgang van oud naar nieuw, van schuld en vergeving, van herbronning en nieuw leven. Haast transcendente muziek 🙂