Overrompelend (Pasen in Dachau)

Soms kun je dat hebben: overrompelende kunst. Een muziekstuk, een liedje op de radio, een schilderij, een tekening, een ruimte, een beeldhouwwerk, een foto – je wordt werkelijk in de houdgreep genomen door het kunstwerk. Het laat je niet meer los en kerft zich in het behang van je ziel. Zoiets gebeurde mij vorig jaar tijdens een vakantie in Zuid-Duitsland. Ik heb onder andere het concentratiekamp Dachau vlakbij München bezocht. In de Tweede Wereldoorlog hebben daar vele joden een gruwelijke dood gevonden.

Het lopen door het hek met daarboven de woorden “Arbeit macht frei” doet wat met me. Op het immens grote binnenplein zie ik rechts grote gebouwen waar toen gevangenen werden vernederd, gefouilleerd en geslagen. Nu hangen er foto’s en informatieborden. Boeken en allerlei spullen worden geëxposeerd.

Verzoeningskerk

Links van het grote plein ligt een uitgestrekt stuk land waar de contouren van de barakken zichtbaar zijn. Er gaat een breed middenpad door dat stuk. In de verte zie ik, tot mijn verbazing, drie gebedshuizen: Evangelisch-Luthers, Rooms-Katholiek en Joods. De Verzoeningskerk (de lutherse Versöhnungskirche) wordt iedere zondag gebruikt voor de eredienst. Een kerk op zo’n plek als deze…

Ik ga de kerk binnen waar verzetsdominee Martin Niemöller en overlevende van Dachau de eerste preek hield in 1967. De kerk is letterlijk van beton en heel grijs. De inrichting is uitgesproken sober. Enige kleur is het rood van een roos op een tafel en het zacht-blanke licht van een kaars.

Het moment van overrompeling was daar: mijn ogen vielen op een kunstwerk. In menig kerkgebouw hangt een leeg houten kruis of, zoals in rooms-katholieke kerken, een crucifix. Op Wikipedia wordt dit woord uitgelegd als “een kruisbeeldvorm waarbij het lichaam (corpus) van de gekruisigde Christus op een kruis is bevestigd om de lijdensweg van Jezus te benadrukken.”

IJzer wordt gebroken

In de Verzoeningskerk zag ik dit: uit de betonnen muur steekt een metalen balk. IJzer laat zich niet breken met de handen, zo luidt de bekende uitdrukking. Dit vierhoekige brok metaal wordt gesplitst, uit elkaar gedrukt door een figuur. Deze worstelt zich met haast buitenaardse kracht naar buiten.

Het metaal raakt uit het lood en scheurt zelfs in de rechter onderhoek. Voeten worden zichtbaar aan de onderzijde. Een arm steekt naar buiten. Het hoofd volgt. Bevrijding. Loskomen van. Niet klein maken. Niet zwichten. Grijpen naar overwinning. Tasten naar een andere hand. Roepen om licht. Overwinnen van de antimacht, van kwaad, van dood, van duivel.

Paaskracht

Diverse gedachten en emoties overrompelen mij letterlijk. Wat een ongelooflijk sterk beeld daar aan die kale, karige, koude kerkmuur. Het kunstwerk staat letterlijk stil, figuurlijk is het een explosie van voortgaande kracht. Het is Jezus die zichzelf uit de greep van de dood bevrijdt. Verbeelding van de Paasboodschap zoals ik dat nooit eerder heb gezien.

Ik moet denken aan de woorden van de engel, als de vrouwen daags na de kruisiging op Golgotha het graf van Jezus Christus willen bezoeken. Met groot geraas wordt de steen weggerold. Dan zegt de engel:

“Wees niet bang, ik weet dat jullie Jezus, de gekruisigde, zoeken. Hij is niet hier, hij is immers opgestaan…” (Matteüs 28, vers 5 en 6)

God die mens werd in Jezus Christus laat zich niet vermorzelen door de vele anti-machten en tegenkrachten. Hij laat het leven sterker zijn dan alle dood en de liefde sterker dan alle haat.

Leven sterker dan de dood

Daar op het terrein van Dachau in de Verzoeningskerk laat dit kunstwerk zien, dat het leven in mensen altijd zal doorgaan. Zelfs in die verschrikkingen toen daar in Dachau, ook nu op zovele plekken op onze wereld, is het leven sterker dan alle dood.

Dat vieren we met Pasen in de kerk. Dat klinkt mee op 4 mei, Dodenherdenking, en op 5 mei, Bevrijdingsdag. Eigenlijk iedere dag overrompelt me dat weer.

ds Robert-Jan van Amstel, april 2017
bovenstaande tekst is opgenomen in het huis-aan-huis in Zunderdorp verspreide kerkblad Kerkklanken, uitgave nr.3 jaar 2017

In de gedrukte versie van mijn tekst verwijs ik naar meer foto’s die ik gemaakt heb tijdens mijn bezoek aan Dachau: