Advent en Kerst in de Kunst (deel 3)

Tweede kerstdag is het vandaag – gisteren hebben we zingend en vierend Jezus Christus opnieuw in ons midden begroet, Licht in alle duisternis, heil voor onze ziel. In de tussenuren van familiair en in de vriendenkring vieren van het Kerstfeest, plaats ik vandaag de derde aflevering in deze korte serie “Advent en Kerst in de Kunst”: nu de kerst-variant, de geboorte van Christus: Opvallend is, dat in de schilderkunst relatief meer schilderijen zijn gemaakt waarin het (pas)geboren Kind een belangrijke plek inneemt dan de aankondiging (annunciatie) van de geboorte. Er zijn vele meesterwerken gemaakt in de 16e en 17e eeuw; daarvan laat ik graag iets zien in een volgende cyclus over advent en kerst in de kunst.
In deze derde bijdrage wil ik een kunstwerk uit de late 20e eeuw laten zien Nativity (1990) van de in de Verenigde Staten woonachtige aziatische kunstenaar He Qi (spreek uit als: hoe tsjie).

In de kerkdienst op Eerste Kerstdag heb ik tijdens mijn kerstpreek dit schilderij laten zien via de beamer en ook laten afdrukken op de orde van dienst. Tijdens deze Kerstdienst hebben zeven mensen belijdenis gedaan van hun geloof; daar verwijs ik naar in onderstaande tekst.
In de inleiding van mijn preek spreek ik over het woord “heil”, omdat de engel spreekt: “Heden is U de Heiland geboren”. Het woord heil betekent “heel”, compleet. Het tegenovergestelde van kapot. De Heiland is geboren: wat heeft die Redder Jezus, die shalom-brenger, die Heelmaker, bij jou te helen, heel te maken?

Citaat uit mijn kerstpreek:
>>> We zien veel blauw – als kleur van de hemel, goddelijkheid, oneindigheid, onschuld. Ook donkerblauw, tegen het zwart aan: kleur van dood, van lijden, van eindigheid.
We zien roze, bij Maria: de kleur van een nieuwe start, nieuw leven.
We zien de wat groenige gezichten van de Jozef met de lantaarn, de engel en de herders: groen als de kleur van hoop, groei, toekomst. De herders richten hun ogen op de engel. Die hemelse boodschapper zei niet “De hoorder heil”, hij begint met: “Wees niet bang.” Zo begint het evangelie voor die herders op het veld. Zo begint het evangelie ook voor ons: “Wees niet bang, want ik kom jullie goed nieuws brengen”. In dát licht staat het evangelie: goed nieuws voor ons hart, voor onze ziel, voor ons leven. De diagnose van een dokter kan allerlei kanten opgaan, maar hier zegt de boodschapper: “goed nieuws”.
We zien geel: de grote ster die de  wijzen uit het Oosten zal leiden, en de kribbe: licht, luister, glorie.
We zien rood, de lippen; vooral opvallend: de vrucht die de pasgeboren Jezus in zijn hand heeft, de vrucht heeft iets weg van de vorm van een hart. De bloedrode kleur van liefde maar ook van lijden. Mooie symboliek: de vrucht van de boom des levens die Eva en Adam aten, werd een vrucht van lijden, zorgde voor een verdrijving uit het Paradijs, uit de sublieme heelheid van het bestaan. Nu is de vrucht weer helemaal heel, in de handen van Jezus: Hij heeft het als het ware het Paradijs in handen, dat noemen we genade.
Van het schilderij gaat een zekere rust uit. We zien de gezichten, ze zeggen weinig, alle monden zijn dicht. Wel één gezichtje: dat van Jezus dat op een bepaalde manier heel vriendelijk kijkt. Het Kind, de Heelmaker een gave vrucht in een handje. Wat komt Hij heelmaken, wat kan Hij bij jou heelmaken?

Is u en jou nog iets anders opgevallen? Heb je de gekromde lijnen gezien, verticaal en horizontaal? Ze gaan dwars door het beeld heen: door de herders aan de rechterzijde, door Maria, door Jozef, door de engel, door wat kuddedieren op de voorgrond. Die lijnen symboliseren de breuklijnen in het leven, in een mensenleven. We kennen ze allemaal wel. Je wordt geboren en met het groeien en leven door de jaren ken je verlies, tegenstand, hard werken voor de vaste lasten, pijn, ziekte, loslaten van geliefde, scheiding; baan staat op de tocht of je bent ‘m kwijtgeraakt. We zien breuklijnen in de wereld: bomaanslagen in Irak, geweld in Syrië, vele doden door het natuurgeweld in de Filippijnen, mensen zonder reden gevangen genomen, corruptie, dolende politici en de euro-zone, mensen die vanwege aard, religie, afkomst, keuzes worden vervolgd…
Zoveel breuklijnen en tegelijk zingen we “vrede op aarde”…
De kerstgedachte doet even opgeld, maar de ellende en zorgen blijven.
Wat komt die Jezus doen als Redder, als Heelmaker?

Als je kijkt naar het schilderij, dan zie dat er geen breuklijn door het Kind gaat, dit Kind is gaaf. Twee breuklijnen vormen een bepaald symbool: we zien het driehoekje linksonder en voorbij het kruispunt gaan de lijnen uiteen en lijken elkaar te raken buiten het schilder. De vorm van een vis zien: ICHTUS, Jezus is de Redder…  Wat de schilder hier treffend doet, hoe hij Lucas 2 vertaalt is magistraal: de breuklijnen zijn er, ze worden niet weggepoetst, ze worden getekend. In het evangelie van Jezus worden ze benoemd: uitsluiting, geknecht-zijn, onvrijheid, begrensd-zijn… Jezus poetst ze niet weg, Hij gaat er mee aan de gang. Hij zorgt voor opheldering. Hij zorgt voor vernieuwing. Hij schenkt kracht en geloof dat van deze wereld iets kunnen maken. Dat we dat samen kunnen doen, dat we allemaal het vermogen hebben het goede te doen. Dat God ons in ons leven een voorgoed begonnen begin heeft geplant.
En daar hebben jullie 7 geloofsleerlingen, nu nieuw-belijdende leden, verbonden aan onze gemeente “Ja” op gezegd. Gods “Ja” wordt mens, inderdaad: in Jezus, maar ook in jullie. “Ja” spreken jullie uit wat God heeft gedaan vanuit zijn belofte vanaf Noach, Abraham, David, Salomo, de profeten en Jezus, wat Hij nu doet, ook voor jou, en wat Hij zal gaan doen. Schepping bij God is geen constant draaiend wiel, maar heeft een begin en een einde. Een levensdraad die loopt van het Paradijs naar een nieuw Paradijs. In de tussentijd willen jullie samen met anderen, met de gemeente van Christus, aan die boodschap dat Jezus Heer is, die de dood heeft overwonnen, heeft laten zien dat liefde sterker is dan alle breuklijnen… dat is taal van geloof, hoop en liefde. Dat is heel-maken. Dat is waar we iedere zondag voor bij elkaar komen: we benoemen de breuklijnen, we zoeken naar inspiratie, we zoeken God, we zoeken elkaar op. Vieren we bij benadering 2000x kerst. Omdat we als gemeente nu die rode gave vrucht in handen.
Omdat Gods “Ja” opnieuw hier klinkt in ons midden.
Omdat Gods “Ja” woning zoekt in ons leven. <<<

Zalig kerstfeest!

ds R.J. van Amstel, 26 december 2011; bijgewerkt op 27.12.2011, 2 januari 2012, 8 december 2014 en 29 december 2015.

Nawoord:
1.De Kerstdienst met bovenstaande tekst uit de preek was na te luisteren op www.kerkomroep.nl > Zuid-Holland > Barendrecht > 25.12, morgendienst. Die audio is niet meer beschikbaar. Uit eigen archief plaats ik hier de complete dienst via Soundcloud:

[soundcloud url=”https://api.soundcloud.com/tracks/180583444″ params=”auto_play=false&hide_related=false&show_comments=true&show_user=true&show_reposts=false&visual=true” width=”100%” height=”166″ iframe=”true” /]

2. Zaterdag 26 december 2015 was ik voorganger tijdens de kerstzangdienst in de Kruiskerk in Huizen. Daar heb ik dit schilderij van He Qi laten zien. Opnieuw waren er diverse mensen geraakt en ontroerd door dit beeld.

[soundcloud url=”https://api.soundcloud.com/tracks/239529851″ params=”color=ff5500&auto_play=false&hide_related=false&show_comments=true&show_user=true&show_reposts=false” width=”100%” height=”166″ iframe=”true” /]

3. Op Youtube zijn diverse filmpjes met de kunstenaar He Qi terug te vinden. Een interessante, korte documentaire over de biografische achtergronden en motivatie van He Qi is te vinden via deze link (Engelstalig, niet-ondertiteld):

Rond 4:50 horen we over He Qi die door een schilderij van Raffaël (Jezus als pasgeborene op schoot bij Maria) diep geraakt wordt. Met zijn kunst wil hij een vredige boodschap (peaceful message) verspreiden, het christelijke geloof is niet iets westers, maar heeft een universele boodschap voor iedereen.
Dat verklaart voor mij (RJvA) als kijker naar zijn kunst, waarom zijn schilderijen geen agressie uitstralen. Ergens tussen mij als toeschouwer en het schilderij van He Qi is een uitgestoken hand te zien, van het kunstwerk uit naar mij toe. De kunst van He Qi is uitnodigend en laat ruimte voor zoeken naar stilte en vrede in mijn ziel.