Advent en Kerst in de Kunst (deel 1)

In deze week tot en met de Kerst (en daarna) toon ik via mijn blog enkele meesterwerken uit de schilderkunst waar advent en kerst een rol spelen. Ieder schilderij is het resultaat van verbeeldingskracht van de kunstenaar. De schilder heeft zich op zijn/haar beurt laten inspireren door bijbelteksten die als vingerwijzingen naar de komst van Jezus Christus fungeren.  Het gaat mij in deze blogserie om kijken naar kunst. Meer niet. Verwacht geen detaillistisch exposé over schildertechnieken, welke soort verf is gebruikt etc.  Daarvoor verwijs ik graag naar de vele handboeken en internetsites. Met het kijken naar schilderkunst met advent en kerst als speerpunten, zoek ik een oase. Te midden van alle kerstdrukte die vooral door commercie en middenstand wordt bevorderd, is de adventstijd en Kersttijd voor mij een tijd van verstilling, in alle rust zoeken, verwachtend-uitkijken naar het Kind. God die op ooghoogte komt, een in alle bescheidenheid, magistrale liefde voor de mens.
Daar waar de evangelist Marcus helemaal geen geboortegeschiedenis van Jezus kent, Matteüs vooral de focus legt op Jezus, Johannes Grieks-filosofisch terugblikt op het Woord dat vlees geworden is, heeft Lucas een uitgebreide adventsgeschiedenis waar zowel de geboorte van Johannes (de Doper) als die van Jezus Christus kleurrijk worden beschreven. Wat dat betreft is het bijbelboek Lucas favoriet bij mij. Wat ik o.a. bijzonder vind aan het evangelie-verhaal in Lucas, is dat Maria en Jozef zoeken naar een plek om het Kind te kunnen baren. Twee mensen die een plek zoeken voor God. In deze adventstijd vraag ik mezelf af waar ik in mijn leven God een plaats geef, nota bene aan Hem die mij reeds een plek heeft gegeven in dit leven, levend in zijn Licht.

In deze eerste bijdrage een schilderij van Jacopo Tintoretto die leefde van 1518  tot 1594. Titel van het kunstwerk: “De annunciatie”, de aankondiging door de engel Gabriël dat Maria zwanger zal worden van een zoon. Ze dient Hem Jezus te noemen (Lucas 1, 28-29). Het schilderij is olieverf op doek (440 × 542 cm, dus ruim 4 bij 5 meter!) — ca. 1563. Te vinden in Scuola di San Rocco, Venetië.

Als je er zo naar kijkt, dan zie je een prachtig schilderij. Tintoretto was een schilder die levendigheid en schoonheid graag een plekje gaf in zijn schilderkunst. In dit schilderij zien we een mooie wisselwerking tussen het licht en donker. Het schilderij is vol beweging. De energie straalt ervan af. En tegelijk heeft het schilderij een bepaalde ruwheid. De onaffe wat shabby buitenmuur, de kapotte zitting van de stoel, de rommel buiten, het woonhuis is vooral sober, eerder een toonbeeld van vergane glorie.
De engel komt aangesuisd met zijn vleugels. Als kijker word je door Tintoretto gedwongen mee te zweven, want we kijken iets van bovenaf naar het tafereel. De goddelijke boodschapper wijst op de goud-glanzende duif als symbool van de Heilige Geest.  Deze duif lijkt voorop te gaan op de lange sliert met putti, engeltjes die allemaal uit de donkere, linker bovenhoek komen.
Maria lijkt de schrik er goed in te hebben, het boekje waar ze blijkbaar in las, rust nu op haar schoot. Haar torso draait wat weg, de schouders wil ze afwenden. Een vluchthouding? Even niet weten waar ze het zoeken moet? Zou ze “Nee” willen zeggen? Tegelijk is haar gezicht in een glans, een weerglans van de kleur van de duif. Alsof de schilder wil laten zien: het wonder is al geschied, voor Maria het in de gaten heeft. Ze wordt draagster van de Redder van het volk, Jezus.

Als we door de buitendeur naar de linkerzijde kijken van het schilderij, dan zien we planken, houtafval. Een vage gestalte is bezig met werken. Dat zou Jozef, de aanstaande man van Maria kunnen zijn. Echter er zijn ook andere kijkwijzers:  we zien iemand bezig te midden van hout-materiaal waar uiteindelijk doodskisten van worden gemaakt. De grote plank die leunt tegen de muur lijkt veel op de plank die wordt gebruikt om een baar af te sluiten. Het zou kunnen zijn dat Tintoretto dit schilderij heeft geschilderd met in zijn achterhoofd de grote nood die er was in zijn tijd. Te midden van puinhopen in een (mensen)leven, breekt God door en brengt Hij een toekomst aan het licht.
Het door Tintoretto geschilderde tafereel geeft weer waar Jezus geboren zal worden, te midden in een wereld verloren in schuld. Dat zinnetje uit “Stille nacht, heilige nacht” wordt op zovele plekken gezongen in den lande. Een wereld verloren in schuld, maar niet uit het hart van de Schepper. De Gezalfde die wij met open armen ontvangen met Kerst wordt de Gebrandmerkte met Pasen. Alleen vanuit dat perspectief vier ik Kerst, in het licht van Pasen. Kerst is het teken dat God zoveel van deze wereld houdt, dat Hij zijn enig geboren Zoon geeft tot redding van de mensen (Johannes 3, vers 16).

ds R.J. van Amstel, woensdag 20.12.2011; deze blogbijdrage ietwat bijgewerkt op 27.12.2011