Studieverlof “Homilie met Dalí”

Sinds maandag 3 tot en met zondag 30 oktober geniet ik een eerste maand (van in totaal drie) van studieverlof-oude-stijl (1).  Deze blog is daar mede resultaat van. Ik zat te dubben hoe van dit studieverlof over “Homilie met Dalí” verslag te doen: een boekje maken voor de gemeente leek me het meest voor hand liggend. Collega ds Ton Verbeek hier in Barendrecht heeft een mooi boekje gemaakt over de viering van het Heilig Avondmaal. Tegelijk vertelde hij me hoeveel tijd het uiteindelijk kost om tot zo’n eindresultaat te komen.

Sociale media

Via Twitter waar ook diverse predikanten volop tweeten over hun wel en wee en linken naar hun eigen blogs en via bevriende collega-predikanten kwam ik tot de keuze om een blog te starten. Zo kan ik in afleveringen de vruchten van het studieverlof laten proeven aan iedere geïnteresseerde, binnen en buiten Barendrecht. Deze blog is te zien als een groeidiamant: omdat het rijpingsproces rondom de invulling van mijn studieverlof nog bezig is, kan er nog het een en ander veranderd worden in de komende periode.

Kan een kunstenaar mij helpen een preek te schrijven

In de periode voorafgaand het studieverlof groeide mijn eerste basale vraag: “Kan de kunstenaar/schilder mij helpen een preek te schrijven?” Er is erg veel mooie kunst te vinden in de artistieke rugzak van de wereldgeschiedenis en ik ben menigmaal verbaasd hoe een kunstenaar de vertaalslag weet te maken van een Bijbeltekst naar een doek. Mede door eigen gemaakte presentaties  met schilderkunst met advent/Kerst- of lijdenstijd/passie-thematiek ben ik op het spoor gekomen: zoals het preken voor mij een Bijbeltekst vertalen, verbeelden naar de hoorder anno nu, zo gaat de schilder met zijn eigen insteek te werk om een Bijbeltekst of -thema om te zetten in beeld.

Dalí of He Qi of Caravaggio?

Welke kunstenaars zou ik dan willen bestuderen? Om het overzichtelijk te houden heb ik gekozen voor een drietal kunstenaars: Caravaggio, Dalí en He Qi.

Op aanraden van een schoonzus Rima Nasrallah die als promovenda werkt voor prof.dr Marcel Barnard (o.a. hoogleraar Praktische Theologie aan de PThU) heb ik contact gezocht met deze aimabele prof. Hij adviseerde mij meer te focussen en een verdieping te  zoeken in mijn vraagstelling. Barnard wist me ervan te overtuigen dat drie kunstenaars met hun eigen culture en maatschappelijke betekenis te veel is voor een studieverlof van drie maanden (misschien iets voor een proefschrift?). Daarbij is juist meer interessant als ik me bezighoud met de historische setting van één kunstenaar. De kunstenaar die naar mijn eerste indruk veel heeft opgezogen van wat hij in de wereld heeft ervaren en gezien en een plek heeft gegeven in zijn diverse kunstwerken, is Salvador Dalí (1904-1989). Daarmee wil ik niet zeggen dat Caravaggio en He Qi niet in de wereld stonden/staan, maar Dalí biedt meer materiaal in dezen, gezien mijn insteek voor dit studieverlof.

Figueres

Dalí heeft een eigen museum in Figueres die ik afgelopen zomer samen met mijn vrouw Mariëtte heb bezocht. Kort gezegd na afloop van het bezoek: ik was flabbergasted door wat ik heb gezien aan kunst van zijn hand. Wat een verbeelding en wat een geweldige penseelstreken. Megalomaan en tegelijk bescheiden. Groots in het frame van een klein doek. Uitdagend, grijpend naar de ziel en tegelijk ook weer beschouwend, op een afstandje. Briljant, hoog verheven, platvoers en secundair. Na het bezoek aan dit museum was ik van slag, als ik zo mag zeggen.(2)

Motorische crucifix

Naast de beroemde Cadillac met continue operamuziek, een paar poppen op de voorstoelen en een hoop planten als ‘passagiers’, weet Dalí mijn aandacht te vestigen op zijn verbeelding van de crucifix, de kruisiging van Jezus Christus. Niet alleen in schilderijen, maar ook andere materialen als glimmende zilveren blokken (kubussen) of van hout, maar ook bewegende delen. In de grote hal waar de bezoekers kunnen lopen over de vloer met daaronder het graf van Dalí, staat in een hoek een kastje met een gleuf voor een muntstuk. Wat we eerst zien, zijn twee kruislings geplaatste rails, een ‘propje’ met contouren van een afbeelding en een netwerk van ijzerenstaafjes. Na het toestoppen van de pecunia begint het een en ander te zoemen en wordt er een afbeelding van Christus aan het kruis zichtbaar.

Hier een filmpje dat ik heb gemaakt tijdens het bezoek aan het Dalí-museum:

Nu ik aardig op streek ben in deze eerste periode van het studieverlof kan ik mijn eerste basale studieverlof-vraag nader preciseren in een volgende stap: “Op welke manier inspireert de late Salvador Dalí mij tot het maken van een preek over de Passiegeschiedenis van Jezus Christus?”

Dalí – atheïst > christen

In de jaren 20 en 30 was hij rabiaat anti-clericaal, zoals zovele modernisten in die tijd. Door een aantal diepingrijpende ervaringen eind jaren 30 en begin jaren 40 (daarover schrijf ik een andere blog t.z.t.; zeer interessante materie om over te schrijven!) is hij zich gaan interesseren in de religieuze symboliek van de Rooms-Katholieke Kerk. Hij was niet meteen overtuigd gelovig. De spirituele kant trok hem echter steeds meer aan. Waarschijnlijk heeft zijn diep-vrome, Room-katholieke moeder wat achtergelaten in de ziel van Dalí naast de christelijke scholen die hij in jeugdjaren heeft bezocht. Terwijl zijn vader juist overtuigd atheïst was…  Hoe het ook zij, schilderijen geënt op de Madonna met Kind of de kruisiging van Jezus Christus zagen door Dalís schilderpenseel het daglicht. (3)

Een tweetal voorbeelden:

1. The Madonna of Port Lligat (1e versie, 1949)

 

2. Christ of Saint John of the Cross (1951)

Het tweede schilderij zal, in het licht van mijn studieverlof-vraag, vooral de aandacht krijgen.

Concept-studieplan:

1. Lezen van een homiletisch werk: W. Engemann, Einführung in der Homiletik, 2010 (2e druk) om mijn homiletische kennis wat bij te spijkeren. Dr Engemann heeft oog voor de cultuur waarin hij leeft, zo heb ik kunnen ontdekken in de Duitse Predigtstudien waar hij deel uit maakt van de redactie. Wellicht dat ik in zijn boek eerste lijntjes kan maken richting de kunstgeschiedenis en dan met name naar Dalí. In deze blog getiteld “Ik ben (niet) okay, jij bent (niet) okay” heb ik een eerste part van het boek besproken.

2. Lezen van delen uit de Taschen-uitgave over het werk en het leven van Salvador Dalí (prachtige box met twee grote boeken met dito schilderkunst). Daarbij het boek “The Dalí Renaissance. New Perspectives on His Life and Art after 1940”, geredigeerd door Michael R. Taylor in 2008 nav. een symposium over de kunst van Dalí aan de Yale University, New Haven.

3. Wetenschappelijke artikelen over Dalí en zijn ‘religieuze’ schilderwerken waar hij de passiegeschiedenis van Jezus verbeeldt. (nog verder uit te zoeken via de universiteitsbibliotheek)

4. Andere boeken (delen daaruit) met meer historische achtergronden rondom het modernisme en kunstgeschiedenis. Hoe is Dalí te plaatsen in de kunsthistorische tijdlijn?  O.a. lezen van het boek “Modernism. The Lure of Heresy” van Peter Gay gepubliceerd in 2007.

5.  Verbinden van de diverse kennis om mijn basale studieverlof-vraag nader te beantwoorden en/of een eventuele derde precisering, want ik weet dat de vraag zelf roept om subvragen. Deze laatste fase zal pas in oktober 2012 pas echt aan de orde komen.

Rapportage/verslaglegging:

In eerste instantie doe ik het een en ander via dit blog, dat moge helder. Deze blog is een werkplaats voor mij. Prof Barnard heeft voorgesteld een artikel te maken over mijn studieverlof; da’s voor mij een prima stok achter de deur om niet te verzanden in allerlei “nog meer leuke” boeken. Het tijdspad is gewoonweg te beperkt.

Voor welk tijdschrift ik zou willen schrijven, weet ik nu nog niet, dat heeft te maken met het publiek dat ik voor ogen heb voor wie ik wil schrijven. Op dit moment, 11.10.2011, heb ik de geïnteresseerde leek en collega-predikanten voor ogen die niet 1-2-3 vertrouwd zijn met deze cross-over van theologie en kunstgeschiedenis.

ds R.J van Amstel, 4 oktober 2011.

Update:  13 oktober 2011. 2e Update: 18 oktober 2011.

————————————————————————————————

(1)  De Permanente Educatie van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) zou officieel  start gegaan op 1 september j.l. Echter, de Generale Synode van de PKN heeft in tweede lezing na consideraties uit de classes te hebben gehoord, pas te beslissen. Gelukkig, meer vlees op het PE-bot voor het officieel te maken, zou ik wenselijk vinden. Dat terzijde: mijn verplichte nascholing heb ik in 2006 afgerond. Daar een predikant recht heeft op studieverlof van 3 maanden na 5 jaar, maak ik graag gebruik van dat recht na overleg met de eigen wijkkerkenraad Zuid-West van de Gereformeerde Kerk in Barendrecht met een kennisgeving richting classis Barendrecht.

(2) Net als het bezoek aan de Sagrada Familia in Barcelona, geesteskind van Gaudí, maar dat is materiaal voor een andere blog.

(3) In een of meerdere blogs zal een aantal van deze schilderijen door mij in ogenschouw worden genomen.