Sadko, een opera van Rimsky-Korsakov

Zaterdag 10 september 2011 jongstleden heb ik in het kader van het Gergiev Festival de opera Sadko van Nikolai Rimsky-Korsakov bezocht in De Doelen te Rotterdam.

Kippenvel

Dirigent Valery Gergiev zweepte met minimale handgebaren en veelzeggende blikken het Rotterdams Philharmonisch Orkest, solisten en koor van het Mariinsky Theater (St Petersburg) op tot formidabele hoogten. De Nederlandse premiere van de opera uit 1898 had geen betere kunnen krijgen. Geweldig, wat een luisterervaring en kippenvelmomenten heb ik ervaren.

Om alvast wat van de muziek te proeven kun je luisteren naar de Sadko suite, opus 5 via YouTube Music:

Rode draad

Rimsky-Korsakov, bekend o.a. van Sheherazade  en “Flight of the Bumble Bee”, heeft zijn ziel en zaligheid in deze compositie gestopt. Zijn partituur verdient een goede dirigent om alle glinstering en melancholie op te diepen en deze groots in alle bescheidenheid te brengen bij het oor van de luisteraar. Daarin is Gergiev wat mij betreft geslaagd.

Er waren tijdens het live concert wat schoonheidsfoutjes, soms lelijk gelaste coupures en helaas is het derde tableau (de ontmoeting tussen Sadko en zijn vrouw) helemaal niet gespeeld. Hoe dan ook: de rode draad in de opera is in stand gehouden: de droom en verlangen van Sadko worden werkelijkheid. De Zeeprinses beantwoordt deze. Tegelijk is er verdriet om loslaten en gemis.

Jona

Als theoloog heb ik allerlei verbindingen gezien tussen het verhaal van de zanger Sadko in de opera en de bijbelse geschiedenis. Een hele treffende is het moment dat Sadko zich opoffert aan de zee, zodat de rest van de bootsmannen naar huis kan gaan.  In de bijbel lezen we van Jona die zich offert aan de zee in een grote storm. De rust keert terug voor de bootsmannen. Sadko gaat dieper de zee in.

Een grappig element in de opera is het enthousiasme van de Zeekoning. Als de zanger Sadko arriveert en de hereniging met zijn dochter een feit is, is de vreugde oorzaak van een wilde zee: menig schip wordt verzwolgen door de golven.

Deze opera verdient in mijn ogen een enscenering bij De Nederlandse Opera of een ander operagezelschap. Een meesterwerk uit de vergetelheid halen. Alleen al de muziek is reden genoeg.

Bewondering voor Wagner

De componist stopt zijn bewondering voor componisten als Richard Wagner niet weg: regelmatig komt een citaat voorbij uit de opera Parsifal of Das Rheingold of Siegfried. Een voorbeeld voor de fijnproever: tijdens de ouverture van Sadko waar een dissonant akkoord klinkt, lijkt dat veel op dat ene akkoord met klarinet als de ridders in de opera Parsifal het Avondmaal beëindigen (bijna einde van de eerste akte van Parsifal).

Het orkest als een zee

Wat muziekfragmenten als smaakmakers en waar ik persoonlijk zeer graag naar luister:
1. eerst had ik een YouTube-filmpje waar Valery Gergiev het Kirov-orkest dirigeert; helaas is dat filmpje van YouTube verwijderd. Daarom nu een met dirigent Svetlanov die de prélude tot de opera, 1e tableau dirigeert. Het geluid is een opname van een oude langspeelplaat.  Ondanks wat gekraak zijn prachtige orkestdetails goed hoorbaar. De golvende celli en viola-triolen verklanken met zacht en aanzwellend blazersspel de zeemanservaringen van Rimsky-Korsakov. Het water komt aan land bij de kust in de buurt van het plaatsje Novgorod. Daar speelt de opera zich voor een deel af. Er zitten prachtige akkoorden in deze ouverture, vooral bij de tweede violen, houtblazers en koperwerk.

Gergiev heeft zelf in de jaren 90 van de vorige eeuw de opera Sadko gedirigeerd. Een opname daarvan is bij Philips Classics (Universal) te koop. Hieronder kun je luisteren naar de ouverture van de opera onder leiding van Valery Gergiev via YouTube Music:

2. Het volgende fragment laat de kleurrijke orkestpracht waarin Rimsky-Korsakov meesterlijk bedreven is, duidelijk horen. Het moment dat Sadko samen met de Zeeprinses door de zee omhooggestuwd worden en door de meeuwen op het droge land worden gebracht en muzisch schitterend gedaan. De vrolijke melodie wordt in gang gehouden door vlot orkestwerk en heerlijk koper. Het orkest wordt gedirigeerd door Gergiev via YouTube Music:

3. Voordat Sadko zijn avontuur op zee begint, laat hij eerst andere handelaren uit diverse hoeken van de wereld vertellen waarnaar hij kan reizen. Onder andere een Viking laat hij aan het woord. In dit fragment hoor je de Viking flink bassen. Echt, zo’n diepe bas hoort bij deze partij. Rimsky-Korsakov laat het orkest de zee slaan tegen de rotsen aan de kust. Kunstig verbeeld in de muziek.

De opera is gepubliceerd bij Philips Classics / Universal. En op Spotify en Apple is een aantal voortreffelijke opnames te vinden waaronder dus van Gergiev.

Robert-Jan van Amstel, september 2011. 3e revisie 16 december 2021.

Ps. Rimsky-Korsakov had in zijn leven al eerder een Sadko-suite geschreven (opus 5) die dus later voedingsbodem zou worden voor zijn opera. Om een idee te krijgen van de rijke muziek kun je de noten uit de partituur van de suite lezen:

Op Spotify is de opname met Gergiev te beluisteren: (je dient ingelogd te zijn om de muziek in zijn geheel te horen). Er zijn ook nog tal van andere uitvoeringen te vinden van de opera Sadko, hetzij compleet hetzij als suite.