Job: in of boven zak en as?

Vaak een gehavend lichaam omringd door niets of een paar figuren, zittend op soms letterlijk een mesthoop, een ingeteerd gezicht – zo is de mens Job vaak te zien in de schilderkunst, klik hier voor een Google Search naar afbeeldingen. Het indringende relaas van de lijdende mens in het gelijknamige bijbelboek Job roept sterke beelden op. Niet alleen dat hij alles kwijtraakt aan kinderen, have en goed. Zijn lichaam wordt door satan overdekt van voetzool tot kruin met vreselijke zweren. Hij krabt zich met een potscherf, terwijl hij in het stof en in het vuil zit (Job 2, vers 7 en 8 NBV21). Job is tot een hoopje mens geworden, een bleke schaduw van zichzelf.

Weddenschap

Dat hij zo is getroffen met ongeluk en lijden en dat dát te maken heeft met een weddenschap in de hemel tussen God en satan waarvan Job nota bene niets weet, maakt het voor mij als bijbellezer ingewikkeld. God laat het zover gaan, dat satan van alles bij deze mens mag uithalen zolang deze het leven van Job spaart (Job 2, vers 6). Voor mij blijft dat een raadsel. Zelfs tot en met het slothoofdstuk wordt er geen antwoord gegeven op het waarom van al het lijden.

De drie en later vier vrienden van Job tonen weinig pastorale betrokkenheid. Vanuit de ratio wordt uitgedokterd wat de vrome Job op zijn kerfstok zou kunnen hebben. Er moet een aanleiding zijn waarom Job deze diepe ellende heeft (te) doorstaan. Echte gesprekken zijn het niet. Er is geen sprake van dialoog van hart tot hart. Eerder monologen waarin een ieder een eigen, hier en daar eenzijdig standpunt aandraagt en verdedigt. Ze vinden elkaar niet. Er is geen gemeenschappelijke grond. De gespreksstof is op.

Rondleiding

Uiteindelijk neemt God het woord vanaf Job 38 en antwoordt vanuit een storm van enthousiasme. Hij geeft een rondleiding door zijn schepping beginnend met de kosmos, dan de natuur met allerlei dieren zoals de leeuw, de hinde en paarden. Uiteindelijk komt God uit bij de mens. God stelt Job (en de lezer) allemaal vragen waarin het antwoord besloten zit. Echter niets lees ik over het waarom van Jobs lijden of van het verborgen zijn van Gods gelaat. Laat staan dat satan genoemd wordt.

Wat opvalt is dat God de kunststukjes van Zijn schepping laat zien én de puinhopen in de wereld en in de harten van mensen overslaat; verdriet, onmacht, teleurstellingen komen niet aan de orde. Zo lijkt op het eerste gezicht God ons rond te leiden op de verkeerde plekken en gaat niet in op onze vragen van zingeving. Hoe kan ik God vertrouwen als ik geen antwoorden krijg? Job blijft in zijn ‘kommervol bestaan’, zoals de NBV21 in vers 6 vertaalt. Echter, er is wél wat veranderd.

Gordijnen

Graag introduceer ik een andere kijk vanuit de kunst op Job. Een knipwerk van Marja Benschop getiteld: JOB, uit het jaar 2006. We zien Job hier op ‘de planken van het levenstoneel’, zo vertelt de maker. De gordijnen zijn zo goed als gesloten en Job kijkt, liggend en steunend op zijn handen, somber en verslagen nog even door de onderste kier. Wat hij op dat moment niet ziet en wel gebeurt is dat God de gordijnen weer opentrekt. Job kan weer verder. Ofwel: de kunstenaar laat zien dat er toch een positieve wending kan komen in het lot van mensen.

De verrassing zit ook in de bijbeltekst zelf: waar wij lezen ‘kommervol bestaan’ in de NBV21-vertaling, lezen we letterlijk in het lastig te vertalen Hebreeuws: ‘hij is boven zak en as’. We kennen de gangbare uitdrukking: ‘in zak en as zitten’ zoals we die tegenkomen in Job 2, vers 8, als hem alles is ontnomen, hij is verdrietig en ervaart pijn. In Job 42 zegt hij: “nu vind ik troost”. Job is bóven zak en as, boven zijn kommer, boven zijn verdriet. Je zou kunnen zeggen: een plaatsverandering, een mentale verandering. 

Troost

Die rondleiding van God was zeker ergens goed voor. Met het knipwerk van Marja Benschop voor ogen wordt Job een deel van het gordijn van het wereldtoneel geopend. De mens Job vraagt niet om logica of om 1+1=2. Hij zoekt naar begrip, hij wil God begrijpen, sterker nog: Job wil God kunnen vertrouwen. Job verlangt naar troost, ook van God. Je zoekt eerder troost dan een verklaring. God bevestigt dat Job geen schuld draagt aan zijn lijden en zo laat God zien dat Hij te vertrouwen is. Dát brengt Job boven zak en as.

Robert-Jan van Amstel, 31 januari 2025
(bovenstaande tekst is gepubliceerd in het blad Confessioneel-Credo jaargang 2025 nr.3)

Afbeelding bovenaan dit bericht: “Job en zijn vrienden” van Jannes de Vries; dit schilderij hangt in de Marktpleinkerk, Winschoten.