Wees wijs

De beroemde wiskundige Albert Einstein zei eens: “Je kunt op twee manieren tegen het leven aankijken: of je gelooft dat er geen wonderen bestaan, of je gelooft dat alles een wonder is.” Een met recht wijs woord. Al was Einstein wetenschapper en kon hij heel precieze berekeningen maken, hij bleef oog houden voor de witregel, van het nog-niet-ontdekte van de wereld. Per toeval ontwierp hij zijn beroemde vergelijking: E=mc². Het wonder verrast(te) zelfs een geleerde.

Wie ook uit de verwondering leeft is de schrijver van het Bijbelboek Spreuken. De uitspraak van Einstein had zo geplaatst kunnen worden in Spreuken. Het Bijbelboek bevat allerlei spreuken die duizenden generaties aan mensenkennis en levenservaring herbergen. Ik geef twee voorbeelden:

“Wie zijn tong in toom houdt,
bespaart zich in zijn leven allerlei ellende” (Spreuken 21, vers 23)

Wie herkent dat niet?
Of wat te denken van deze:

“Beter een stuk brood en vrede
dan een huis vol voedsel en ruzie.” (Spreuken 17, vers 1)

Het boek Spreuken heeft vanuit de verwondering voor het leven een eigen kijk op hoe het leven is en hoe je dus wijs kunt handelen. De wijsheid heeft zelfs een grotere rol. Namelijk: zonder wijsheid geen schepping. Het boek Genesis heeft niet het alleenrecht waar het gaat om ontstaan van leven.

Centraal zenuwstelsel

De wijsheid was erbij, toen de hemel een plaats kreeg (Spreuken 8, vers 27). De natuur is vol orde en regelmaat door de wijsheid. Zij is het centraal zenuwstelsel van de schepping van God. En als mensen zich, al is het maar een klein beetje, gaan richten naar deze wijsheid, dan is er harmonie, rust en vrede. Wie wijsheid vindt, vindt het leven, zo is de teneur bij de Spreukendichter. Zo schrijft hij of zij:

“de wijsheid is blij met alle mensen” (vers 31b)

en vs.35:

“Wie mij vindt, vindt het leven.”

De Bijbelschrijver gebruikt voor het woord wijsheid het Hebreeuwse: chokma. Vrouwelijk in die taal, net als het Griekse sophia – vandaar dat vaak gesproken wordt over Vrouwe Wijsheid. Voor de schrijver is de wijsheid de dragende grond van het bestaan. Zonder de wijsheid zou alles als een plumpudding in elkaar zakken en wordt een janboel, een “oervloed” (tohoewabohoe), zoals we dat kunnen lezen in Genesis 1.

Toen en nu

In onze ogen lijkt dit toch wat naïef.  Even zwart/wit gezegd: het toenmalige wereldbeeld van de Spreukenschrijver was vooral statisch: alles ligt min of meer vast. In die langzame wereld hangt alles aan de touwtjes van God, willen jongeren zo snel mogelijk worden als hun ouders. Kijken we naar de wereld van 2019 dan is die vooral een plek waar ouders zo lang mogelijk willen lijken op hun kinderen. De grens van wanneer iemand als jong wordt gezien wordt verschuift: van iemand die als 60jarige overlijdt wordt dan gezegd: Hij is jong gestorven. Terwijl in de wereld van de Spreukendichter de meeste mensen niet ouder werden dan 40 jaar.

Shockdocs

We worden overspoeld met reclames waar je huis nog groter moet en beter, liefst ver weg in een land waar altijd de zon schijnt. We smullen van de shockdocs over veel te dikke mensen of mensen die enorme gezwellen hebben of hun hele huis vol hebben met troep en rotzooi. Ik verwonder me hierover en eerlijk gezegd, ik ben het zo weer vergeten, omdat er zovele andere dingen mijn aandacht vragen.
Het boek Spreuken helpt: waar is de wijsheid in onze tijd – waar is de verwondering die je verrast, dat je wat nog-niet-ontdekt is voor jou opengaat, zonder dat je dat gelijk vergeet?

Gewoon heel wijs

Een wijs mens weet, ongeacht leeftijd, sekse, achtergrond, maatschappelijke status, waartoe hij/zij er is. Wat is zijn opdracht en bestemming. Hij zoekt naar wegen om die bestemming te bereiken en uiteindelijk vindt hij die. Langs die (levens)weg staan de piketpaaltjes van gerechtigheid (recht doen), shalom (vrede, heelheid) en barmhartigheid. Doe je dat, dan doe je God.

Wijsheid is de ruggengraat van Gods wereld. We zijn er om medemens te zijn. Op hoop van zegen doen we mee met dat spel van geven en ontvangen, dat een mens tot méns maakt. Net zoals Jezus van Nazareth deed. Net zoals de Geest doet. En jij?
Leven vanuit de verwondering is gewoon heel wijs.

ds. Robert-Jan van Amstel

(bovenstaande tekst is opgenomen in het kerkblad Kerkvenster van de Protestantse Gemeente Alexanderkerk in Rotterdam, juni 2019)
foto bovenaan (door mij aangepast):  James Toose via Unsplash.com