Stille Nacht – Het Kerstlied

Het Kerstlied uit de bergen.

In gedachten gaan we terug naar het jaar 1818 en wel naar het Oostenrijkse plaatsje Oberndorf in de buurt van Salzburg. Op 23 december ging Franz Gruber van Arnsdorf, een dorpje in de buurt, naar Oberndorf om de nachtmis door te nemen. Hij was koster, onderwijzer en organist in de Sint Nicolaaskerk.
Hij zette zich achter het orgel, maar er kwam geen geluid. Op dat moment kwam Joseph Mohr de kerk binnen. Hij was een jonge priester die tijdelijk was aangesteld in Oberndorf; Joseph Mohr was ook muzikaal.

Gitaar

Na onderzoek van het orgel bleek de blaasbalg onherstelbaar stuk. Goede raad was duur. Mohr vertelde dat hij eens een lied had gemaakt en hij vroeg of Franz de muziek erbij kon maken. De kinderen konden het dan zingen terwijl Franz hen op de gitaar begeleidde.

Gruber las het gedicht en was verbaasd en ontroerd dat die vrolijke Joseph dat gemaakt had. Het was een eenvoudig lied, dat verhaalde over de geboorte van de Heiland. Gruber componeerde een melodie en studeerde deze in met zes jongens en meisjes. Het begon met:

Stille Nacht, Heilige Nacht, alles schläft, einsam wacht….

Nostler, de pastoor, was het niet eens met een gitaar in de kerk. Tijdens de kerkdienst op Kerstavond zong Mohr de eerste drie regels, de kinderen zongen de laatste regel mee. De mensen in de kerk waren ontroerd en verrast. De tijd ging door en het manuscript verdween; na lang zoekwerk werd het in 1840 bekend als een Tirools volkslied. Joseph Mohr stierf in 1848 en er is verder niets van hem bekend gebleven. Franz Gruber overleed in 1865.

Hallein

De pastorie in Oberndorf staat er nog steeds, met daarnaast een kleine kapel als herinnering. Het Stille Nacht wordt over de hele wereld gezongen. In Hallein is een Stille-Nachtmuseum, daar staan de piano, lessenaar en stoel, ook bezit dit museum het manuscript van het gedicht, met het muziekpapier. Tevens is daar de gitaar en ook een olieverfportret van Franz Gruber. De dorpen ter plekke zijn in de loop van de jaren veranderd, alleen Arnsdorf is nog zoals het was. Boven de deur van de school is een plaquette met daarop een Duits gedicht. Vrij vertaald luidt dit gedicht als volgt:

Stille nacht, Heilige Nacht
Wie heeft U tot ons gebracht
Mohr dichtte de schone woorden,
Gruber deed de wijs ons horen,
priester en meester, heb dank.

De woning van Gruber staat er nog steeds, met zijn spinet, het crucifix, het getuigschrift van zijn schoolbestuur (‘Muzikale kennis: buitengewoon’) en schriften van zijn leerlingen. Over het zo bekende lied is nog veel meer te vertellen, in ieder geval zullen wij het ook in 2014 weer zingen.

Bovenstaande tekst heb ik met toestemming van de auteur (Jan van der Molen) overgenomen en ietwat ingekort uit het blad “Monitor”, december 2014, periodiek blad van Stichting Diensten met Belangstellenden Amsterdam.

Kerk in Hallein

In de zomer van 2014 heb ik samen met mijn gezin een bezoek gebracht aan Hallein en dan met name het Stille Nacht Bezirk, Oberndorf, in Oostenrijk. De regen kwam met bakken uit de hemel. Zomerse temperaturen waren ver weg. Dat alles heeft ons er niet van weerhouden om de plek te bekijken waar het bekendste kerstlied ter wereld voor het eerst heeft geklonken. Een paar foto’s heb ik gemaakt van het plein waar de kerk en de pastorie van Franz Xavier Gruber zijn alsook een paar kiekjes in de mooie, sfeervolle, serene kerk.

Bijzonder om het orgel te zien waarop het lied voor het eerst tot klinken is gebracht. Er blijkt een inzamelingsactie te zijn om het orgel te restaureren. Opnieuw is het in slechte staat. De geschiedenis kenmerkt zich steeds door de herhaling…

ds Robert-Jan van Amstel, update van deze blog: 23 december 2018