“Het christelijk geloof vangt in wat de aandacht niet waard gevonden wordt signalen op van een verborgen en ongekende schoonheid, goedheid en waarheid en wendt zich daarnaartoe”,
aldus theoloog en hoogleraar Erik Borgman in zijn kersverse boek Alle dingen nieuw, p.11-12. Er valt genoeg te zeggen en geestelijk te smullen over wat hij beschrijft waar het gaat om het christendom. Zou ik in bovenstaand citaat “christelijk geloof” kunnen vervangen door het woord “kunst”, dan had het voor mij net zo evident geweest: kunst vangt signalen op van schoonheid, goedheid en waarheid die (nog) verborgen en ongekend zijn.
Ongevraagd (I) – Armando
Even verder op in het boek citeert Borgman de in 2018 overleden kunstenaar Armando:
“Kunstenaars brengen producten voort waaraan vooreerst niemand behoefte heeft”
Ofwel: kunst heeft een ongevraagd karakter. Kunst moet in de visie van Armando “even ongenaakbaar zijn als de rest van de werkelijkheid” (p.25)
Van Goghs oor
Spannend om te lezen, daar ik zelf liefhebber ben van kunst, vooral schilderkunst en muziek.
Beide kunstvormen hebben voor mij die evocatieve kracht om door de kieren heen van het soms zo door dominante visies gesloten bestaan open te wrikken, iets te laten zien en horen, waar schoonheid wordt vrijgegeven. Kunst heeft een ongelooflijk gunnend en tegelijk afwerend vermogen.
Een bezoek aan het Van Goghmuseum in februari staat me nog bij waar ik me blijf verbazen over Van Goghs zelfportret nadat hij een oor heeft afgesneden. Is het schoonheid wat ik zie? Goedheid? Waarheid? Is schoonheid hetzelfde hoe ik zelf schoonheid ervaar? Mag de waarheid pijn doen aan de ogen, aan het hart, ongenaakbaar zijn zoals “de rest van de werkelijkheid”?
Meisje met de parel
Wie had ooit gedacht dat half maart ineens musea, theaters, concertzalen, kleinkunstpodia e.d. allemaal moesten sluiten vanwege het coronavirus en de intelligente lockdown?
Ineens staat alles stil. De kunst die leeft door oog- en oorcontact en menselijke emoties, heeft ineens geen publiek meer. Het meisje met de parel in het Mauritsmuseum in Den Haag is nu echt alleen. De orgelpijpen van menig concert- en kerkorgel blijven onbeademd, want orgelconcerten worden allemaal afgelast.
Pottenbakker
Ik moet denken aan het beeld van de pottenbakker in het Bijbelboek Jeremia. In het 18e hoofdstuk, vers 1 t/m 12, lees ik over de profeet Jeremia die van God de opdracht krijgt een pottenbakker in zijn werkplaats te bezoeken (vers 3) De profeet ziet de pottenbakker werkend met zijn draaischijf. Als iets mislukt, begint de kunstenaar gewoon opnieuw. Hij vormt de klei tot een nieuwe pot, net zolang tot de pottenbakker ziet op zijn draaischijf wat hij eerst in zijn hoofd als een voorstelling had.
Ik gebruik het woord ‘kunstenaar’ met opzet, want in Jeremia 18 komt dit woord niet voor. Überhaupt opvallend dat het woord kunstenaar slechts één keer voorkomt in de Bijbel: Hooglied 7, vers 2, na concordant zoeken in de NBV. Maar dat terzijde.
Wil je een pottenbakker aan het werk zien, dan kan dat in een museum, zoals in het Archeon in Alphen a.d. Rijn.

Het pottenbakken één van de oudste beroepen is in de wereld. Fascinerend om te zien hoe de vingers en handen precies de klei omvormen op een draaischijf die niet te snel of te langzaam mag omwentelen. Uiteindelijk komt een pot of een vaas tevoorschijn die rechtop staat, sierlijk gemaakt.
Ongevraagd (II) – veerkracht
De kunst staat ineens stil half maart. Alsof het coronavirus de klei heeft aangetast en daarmee de pottenbakker opnieuw moet beginnen of bij wijze van spreken een oor van de kunst heeft afgeslagen. Tegelijk laten kunstenaars wat in hun geest is opgewekt en leeft, niet aan de vergetelheid over. Da’s het mooie aan kunst: het heeft veerkracht. Want nadat de lockdown is ingegaan, laten de concertorganisten, ongevraagd, niet hun vingers koud worden. Filmmakers experimenteren, ongevraagd, met de anderhalvemeter-samenleving. Diverse bekende orkesten overal ter wereld maken, ongevraagd, geweldige filmpjes waar iedere instrumentalist zijn of haar partij speelt waardoor gelijktijdig muziek klinkt vol doorkijkjes naar schoonheid, goedheid en waarheid.
Rat
Banksy, de mysterieuze Engelse kunstenaar heeft, ongevraagd, op zijn unieke wijze in beeld gebracht hoe we als mens reageren op de lockdown en het van overheidswege afgedwongen thuiswerken:

In zijn kunstwerk “My wife hates it when I work from home” (klik hier voor zoekresultaten in Google) waarvan hier een gedeelte is afgedrukt vanuit het Instagram-account van de maker, zien we ratten in de badkamer druk bezig met van alles. We zien een rat die op een wc-rol lijkt te lopen. Wie herinnert zich nog de lege winkelschappen wc-papier? Banksy legt met zijn kunst in ieder geval een wrange, wat cynische waarheid open, zonder daarin zelf veroordelend te zijn. Hoe is ons gedrag als mens in tijden van crisis? Waar liggen onze prioriteiten?
Sowieso aardig om eens via het internet te zoeken op het woord “coronakunst”. Het wereld wijde web breekt haast door alle coronakunst. Dan zie je hoe kunst weerspiegelt wat in een samenleving broeit, speelt en gaande is. Tuurlijk, als je kijkt naar de plaatjes dan is er kaf tussen al dat koren. Dat geeft niet, want schoonheid, waarheid en goed is persoonlijk. Laaf je aan het visuele snoepgoed dat we, naar de woorden van Armando, ongevraagd krijgen.
God de Kunstenaar
In het beeld van de pottenbakker, zoals we hem tegenkomen in het profetenboek Jeremia, zien we onze Schepper en Kneder God zelf. Hij heeft de macht te maken en te breken, van beginnen en eindigen, van niets iets maken en van iets niets. Alle leven is in de handen van de Kunstenaar. De schepping is een permanente expositie van God, zoals Toon Hermans eens zei. Het geloof en de kunsten maken mij, ongevraagd, daarop attent, wat schoonheid, goedheid en waarheid is in onze cultuur.
Robert-Jan van Amstel, 15 juli 2020 aangepast 17 juli 2020
(bovenstaand artikel is in druk verschenen in het blad Confessioneel-Credo, 132e jaargang, nr.13, 9 juli 2020 p.6-7. Uigeverij BDU Barneveld.
Ontdek meer van [ iBelieve ]
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.