Boom van het (eeuwige) leven

Het blijft voor mij fascineren hoe dat zo gaat in de Bijbel: God plaatst een levensboom in het midden van de tuin van Eden naast de boom van de kennis van goed en kwaad (Genesis 2, vers 8 en 9). Want blijkbaar heeft God voor ogen dat de toen nog alleenstaande mens in die tuin eeuwig zal leven. De dood blijft letterlijk buiten beeld. Nadat de mens heeft gegeten van de boom van de kennis van goed en kwaad, besluit God o.a. dat de mens(en), niet meer mag plukken van de levensboom, “want als hij die zou eten, zou hij eeuwig leven.” (Genesis 3, vers  22 NBV21). De dood verschijnt op het levenstoneel.

OPENBARING

Nu komt het: aan het einde van de Bijbel, als we verpozen in de visioenrijkdom van Johannes op Patmos te vinden in het Bijbelboek Openbaring, dan horen we van een levensboom die pontificaal staat “aan weerskanten van de rivier”. De rivier geeft leven; zonder het woord eeuwig erbij. Elke maand geeft die boom een eigen vrucht. De bladeren brengen “de volken genezing” (Openbaring 22, vers 1 en 2). Een ieder zal “als koningen heersen tot in eeuwigheid” (vers 5).

SERAPHINE LOUIS

Voor ik verder ga over deze verandering in de Schrift wil ik wat verwijlen bij de levensboom in de schilderkunst. Als ik Googel naar de levensboom, dan is er genoeg te vinden. Grote en minder grote kunstenaars leggen duidelijk eigen accenten als ze de levensboom voor ogen hebben. Een voor mij bijzonder sprekend schilderij is dat van de Franse kunstenaar Séraphine Louis (1864-1942) getiteld “Boom van leven” of “Boom van het Paradijs” en gemaakt in 1928-1930; grootte: 195 bij 131 cm en te zien in Musée d’art et d’archéologie, Laon, Frankrijk. Een afdruk ziet u aan de rechterkant. Vanwege de ruimte is een gedeelte van het schilderij niet zichtbaar.

AUTODIDACT

De Rooms-Katholieke Séraphine Louis was autodidact: ze heeft zichzelf de kunst van het schilderen aangeleerd zonder de ballast van de academische regels. In haar dagelijks leven was ze een huishoudster zonder formele opleiding en leefde ze in armoede. Haar werkgever  ontdekte bij toeval dat zij prachtig kon schilderen en zorgde ervoor dat haar kunst meer bekendheid kreeg. Ze maakte haar schilderijen vanuit diep religieuze visioenen. Ze zag haar kunst als geschenk van God. Haar werk draait vaak om thema’s uit de natuur, zoals bomen, bloemen en vruchten die ze zag als goddelijke geschenken. Ze schilderde ’s avonds bij kaarslicht in geheimzinnige isolatie. Haar stijl is kleurrijk, intuïtief en vol spirituele energie.

LEVENDE BOOM

Het schilderij dat ik hier toon, laat een boom zien met een krachtige, stevige stam die lijkt te groeien linksonder vanuit het frame. De kroon van de boom strekt zich uit over het hele oppervlak. De takken en bladeren lijken te bewegen, als levende wezens wat het gevoel geeft van een “levende” boom die stroomt van levensenergie. De boom staat langs een water, een rivier waarmee een koppeling is de maken met de levensboom in Openbaring 22 die aan de “rivier van leven” staat.

BOOM ALS BRUG

Séraphine presenteert de boom als een spiritueel, kleurrijk ‘wezen’ dat leven schenkt – een motief uit volkskunst dat teruggaat tot archaïsche culturen. Onderaan het schilderij zien we  donkere elementen zoals gras, wortels of schaduwen die een verbinding suggereren met de aarde of zelfs de onderwereld. Terwijl de bovenkant bloeit met heldere vruchten en bloemen. De boom is als een brug tussen het aardse en het eeuwige en als bewaarder van harmonie van de natuur. Het schilderij nodigt uit tot goed kijken en zien wat er zoal gebeurt in en rondom de boom.

ZONDEVAL

De levensboom die in Genesis wordt genoemd en uiteindelijk verdwijnt achter de cherubs met vurige zwaarden die de ingang van het Paradijs bewaken en weer terugkomt in het laatste Bijbelboek Openbaring heeft een brugfunctie.  Na de zondeval (Genesis 3) verandert het voor de eerste mensen radicaal: belast met zonde, sterfelijkheid en een gebroken relatie met God. Zouden ze blijven eten van de levensboom, zouden ze eeuwig leven in deze gevallen toestand. De levensboom in het Paradijs is een bedreiging geworden. De eerste mensen mogen er niet van eten en zo voorkomt God dat de mens voor altijd moet leven in zonde. Dat zou eeuwig zonde zijn.

WIJSHEID

In het Oude Testament zien we vooral in het boek Spreuken en in Ezechiël verwijzingen naar de levensboom. Daar is de boom als bron van wijsheid en vitaliteit en in Ezechiël 47, vers 12 lezen we bijna dezelfde woorden over de boom zoals we die ook in Openbaring 22 tegenkomen: hier worden ze dan vruchtbomen genoemd aan weerszijden van de rivier die zijn oorsprong in de Tempel vindt, de vruchten zijn eetbaar en de bladeren geneeskrachtig (NBV21).

ZEGEN

De levensboom die we in Openbaring 22 tegenkomen is geen bedreiging meer, maar een zegen. Deze statusverandering heeft te maken met dat enorme contrast: een kale ruwhouten ‘boom’ op Golgotha waar Christus hing aan een kruis. Daar heeft Hij de zonde overwonnen. Daar biedt Hij herstel tussen God en mens. Zoals Paulus schrijft in Romeinen 6, vers 23: “Het loon van de zonde is de dood, maar de gave van God is eeuwig leven in Christus Jezus, onze Heer.” Eeuwig leven heeft alles te maken met de herstelde verbinding tussen God en mens.

KLEURRIJK

De ‘nieuwe’ levensboom in Openbaring 22 staat op een nieuwe prachtige plek, Gods nieuwe wereld, de nieuwe hemel en nieuwe aarde waar geen zonde, dood, verdriet en gebroken zullen zijn. De mensen die daar zullen wonen, mogen ervan eten. Iedere maand weer een andere vrucht en de bladeren brengen genezing voor alle volken. De kleurrijkdom van de nieuwe schepping is terug te zien in de boom van Séraphine Louis. Die boom moet groot zijn om zovele mensen te kunnen dienen. Ik kijk ernaar uit.

Robert-Jan van Amstel, 20 november 2025
(bovenstaande tekst is eerder gepubliceerd in Confessioneel-Credo, blad uitgaande van de Confessionele Beweging)